Tarihi Çağlar
Tarihi çağlara ayırmanın bilimsel bir
yönü yoktur, öğrenmeyi ve araştırmayı kolaylaştırmak içindir. Önemli toplumsal
ve ekonomik olaylar çağ başlangıcı kabul edilmiştir.
* İlkçağ : (Yazının bulunması M.Ö. 3000 – Kavimler Göçü 375)
* İlkçağ : (Yazının bulunması M.Ö. 3000 – Kavimler Göçü 375)
* Ortaçağ : (Kavimler Göçü 375 – İstanbul’un Fethi 1453)
* Yeniçağ : (İstanbul’un Fethi 1453 – Fransız İhtilali 1789)
* Yakınçağ : (Fransız İhtilali 1789 -….. )
İLKÇAĞ MEDENİYETLERİ
ÇİN MEDENİYETİ:
Sülalelerce yönetilir.
Çin’de iki türlü mimari gelişmiştir.
Askeri mimari (Çin Seddi), Dini mimari
(Budist tapınakları).
Çinicilik, porselen, seramik gibi
sanatlar, maden az olduğu için gelişmiştir.
Matbaa, kâğıt, barut, pusula, çini
mürekkep, ilk kez Çin’de bulunmuştur.
Budizm, Taoizm, Konfüçyüs, Maniheizm
gibi dinler yaygındır.
Çin’de tarih yazıcılığı gelişmiştir.
Türkler hakkında ilk bilgiler Çin
kaynaklarında mevcuttur.
HİNT MEDENİYETİ:
Hindistan’da güçlü bir devlet, önemli
bir medeniyet ve bir millet anlayışı oluşmamıştır.
Sebepleri:
*
Çok değişik din, dil ırk, mezhep vs.’den insanların bulunması.
*
İklimin çok sıcak olması.
*
Kast sistemi (Dünyanın en katı sınıf farklılığı), Brahmanlar (din adamları),
Kişatriyalar (asiller), Vaysiyalar (esnaf, tüccar, çiftçi), Südralar (köylüler,
işçiler; paryalar [köleler]).
Not: Hindistan’da
Veda dini, Brahmanizm, Budizm, Taoizm, Konfüçyüs, Mani Hinduizm gibi dinler
görülür.
İSKİT MEDENİYETİ (SAKA) :
Önce Orta Asya’da görülen İskitler,
Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlara gelerek yerleşmişlerdir. Atlı göçebe
yaşamışlar, hayvancılıkla uğraşmışlardır. Alper Tunga ve Şu adlı destanları
vardır. Anadolu’ya kadar akınlarda bulunmuşlardır. Bilinen ilk Türk
topluluğudur.
MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ
*
Güneydoğu Anadolu Torosları’ndan başlayarak Basra Körfezi’ne dökülen Fırat ile
Dicle Nehirleri arasından kalan bölgeye Mezopotamya denir.
*
Mezopotamya medeniyeti, başta Anadolu, Ege ve Mısır medeniyetleri olmak üzere
birçok medeniyeti etkilemiştir.
SÜMERLER:
*
Orta Asya kökenlidirler. M.Ö. 4000 yılında güney Mezopotamya’ya gelmişlerdir.
*
Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (Ur, Uruk, Kiş, Lagaş, Nippur)
*
Rahip – Kral özelliği görülür.
*
Çok tanrılı inanç vardır, ahiret inançları zayıftır.
*
Ziggurat denilen çok katlı, çok amaçlı tapınakları vardır.
*
M.Ö. 3000 yılında çivi yazısını bulmuş ve tarihi çağları başlatmışlardır.
*
Urgakina kanunları tarihte bilinen ilk yazılı kanunlardır. (Bilinen ilk hukuk
devleti Sümerler).
*
Kanunlar hafiftir ve fidye esası vardır.
*
Gılgamış, Yaratılış, Tufan gibi dini nitelikli destanları vardır.
*
Herkes askerdir.
*
Taş olmadığı için kalıcı mimari eserleri yoktur.
*
Astronomi, takvim, matematik gelişmiştir.
AKADLAR:
*
Sami kökenlidirler.
*
Akade adlı başkentleri vardır. (Tarihte bilinen ilk merkezi devlet veya
imparatorluktur.)
*
İlk düzenli ordu Akadlar’da görülür.
*
Tarım gelişmiştir. Su kanalları yapmışlardır.
*
Zafer anıtı ve Agade tapınakları mimari eserleridir.
BABİLLER:
*
Sami kökenlidirler. Başkent Babillion’dur.
*
Hammurabi kanunları ilk anayasa niteliğindeki kanunlardır.
*
Daha serttir ve “kısas”a dayalıdır.
*
Hammurabi kanunları, Mezopotamya’nın Samileştirilmesini amaçlar.
*
Rahip-Kral özelliğine son vermiş, ilk dünyevi devlet, ilk mutlak krallığı
kurmuştur.
*
Yahudiler, II. Babil devleti zamanında sürgün edilmiştir.
*
Babil Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi meşhurdur.
ASURLAR:
*
Merkez Ninova’dır.
*
Kuzey Mezopotamya’da kurulmuştur. Bölge tarıma elverişli olmadığı için
ticaretle uğraşmışlardır.
*
Anadolu’nun içlerine kadar (Kayseri – Kültepe) gelmişler, koloniler kurmuşlar
ve burada çivi yazılı tabletler bırakmışlardır.
*
Anadolu’da tarihi çağları başlatan ve ilk yazıyı getiren Asurlar’dır.
*
İlk sömürge imparatorluğudur.
*
Asur kanunları çok sert ve vahşidir.
*
İlk kütüphane Ninova’da kurulmuştur.
ELAMLAR:
Başkentleri Sus’tur. Sami kökenlidirler.
Önemli bir varlık ortaya koyamamışlardır.
İRAN MEDENİYETİ:
*
İran’da ilk Partlar, sonra Medler yaşamıştır. M.Ö. 6. y.y.’da Persler Medler’i
yıkmışlardır.
*
Çok büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. (İndus Nehri’nden Ege Denizi’ne,
Kafkaslardan Basra Körfezi’ne kadar)
*
Ülkeyi “satraplık” denilen eyaletlere ayırmışlardır.
*
Ticaret gelişmiştir. (Ticaret yolları üzerinde oldukları için)
*
Tarihte bilinen ilk posta teşkilatını kurmuşlardır.
*
Zerdüştlük dini (ateşperest) hâkimdir.
*
Büyük İskender son vermiştir.
İBRANİ MEDENİYETİ:
*
Sami kökenlidirler merkezleri Kudüs’tür.
*
Dinleri Museviliktir. (Milli bir din). Tanrılarına Yahova, kitaplarına Tevrat
denir.
*
Bilinen ilk tek tanrılı dindir. Hz. Süleyman zamanında büyük bir devlet haline
gelmişlerdir. Babiller zamanında başlayan sürgün hayatları birkaç bin yıl devam
etmiştir.
*
Hz. Süleyman Mabedi önemli eserlerindendir.
FENİKE MEDENİYETİ
*
Sami kökenlidirler.
*
Kuruldukları bölge Lübnan çevresidir.
*
Tarımdan ziyade denizcilik ve deniz ticaretinde gelişip koloniler kurmuşlardır.
*
Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (Sidon, Biblos, Sayda, Sur)
*
Kolonilerine sadece ekonomik amaçlarla gittikleri için uzun süre
tutunamamışlardır.
*
Alfabeyi (harf yazısı) ilk kez Fenikeliler bulmuştur. (Daha sonra İyon, Yunan
ve Romalılar geliştirmiştir, Latin Alfabesi oluşmuştur.)
MISIR
MEDENİYETİ:
*
Kapalı bir bölge olduğu ve toplumun tutuculuğundan dolayı çevreden fazla
etkilenmemişler, bu yüzden tarih öncesi dönemleri sırasıyla yaşan tek
toplumdur.
*
Önceleri Nom (veya Nomos) denilen şehir devletleri vardır. Sonraları merkezi
krallık gerçekleşmiştir.
*
Değişik hanedanlar yönetime hâkimdir.
*
Firavunlar tanrı – Kral özelliği gösterirler. (Bu özelliklerinden dolayı hukuk
sistemi gelişmemiştir.)
*
Çok tanrılı dinler görülür.
*
İlk vezirlik (kâtip) sistemi Mısırlılarda görülür.
*
Ahiret inancı kuvvetlidir. Bu nedenle mumyacılık ve anıt-mezar (piramit) yapımı
gelişmiştir.
*
Tıp, eczacılık, kimya, matematik, geometri, takvim, hiyeroglif (resim yazısı)
gelişmiştir.
*
M.Ö. 1280’de Hititler ile yaptıkları ve Suriye’yi paylaştıkları “Kadeş
Antlaşması” bilinen ilk dostluk ve ittifak, aynı zamanda ilk yazılı
antlaşmadır.
*
Keops, Kefren önemli piramitlerdir.
ANADOLU MEDENİYETLERİ:
*
Anadolu’da yontma taş dönemini aydınlatan ilk kalıntılar Antalya’da Karain ve
Beldibi mağaralarında bulunmuştur.
*
Cilalıtaş dönemini aydınlatan eserlere ise Konya-Çatalhöyük, Burdur-Hacılarda
rastlanır.
*
Önemli yerleşim yerleri olarak Kayseri –Kültepe, Çanakkale-Truva, Yozgat-Alişar
sayılabilir.
HİTİTLER (ETİLER) :
*
Anadolu medeniyetinin temelini oluştururlar.
*
M.Ö. 2 bin yılında Anadolu’da Kızılırmak çevresine yerleşmişlerdir.
*
Şehir devletlerinden merkezi krallığa geçmişlerdir.
*
Merkez Hattuşaş’tır. (Çorum – Boğazköy).
*
Hükümdarlar rahip-kral özelliği gösterirler.
*
Tavananna denilen kraliçe yönetimde etkilidir.
*
Soylulardan oluşan “Pankuş Meclisi” önemli kararların alınmasında etkilidir.
(Meşrutiyet rejiminin ilk örneği.)
*
Çok tanrılı din vardır. Bu dönemde Anadolu’ya “Bin tanrı ili” denir. Ahiret
inançları zayıftır.
*
Aile hukuku gelişmiştir. (Medeni hukukun temelini atmışlar.)
Çivi ve resim yazılarını kullanmışlardır. (Anadolu’da tarihi çağlar Asurlar’ın
yazıyı geliştirmesiyle başlar.)
*
Frigyalılar tarafından yıkılmışlardır.
*
Anadolu’da demir çağını başlatmışlardır.
*
Yıllıklar (Anal) tutmaları ile tarih yazıcılığını başlatmışlardır.
*
İvriz ve Yazılıkaya Kabartmaları önemli eserlerindendir.
FRİGYALILAR
*
Merkez Gordion’dur. (Ankara – Polatlı) Bir iç batı Anadolu medeniyetidir.
*
Tarım çok önemli olduğu için tarıma dayalı cezalar çok ağırdır.
*
Kuyumculuk, önemli ticaret yolları üzerinde olmaları nedeniyle gelişmiştir.
*
Müzik, kaya mimarisi ve dokuma alanlarında ilerlemişlerdir. (Tapates adıyla
bilinen halı ve kilimler)
*
Kimmerler son vermiştir.
*
Kibele tapınakları, Midas’ın mezarı önemli eserleridir.
URARTULAR:
*
Başkent Tuşpa (Van)’dır.
*
Tarım ve hayvancılık gelişmiştir. (Su kanalları yapmışlardır.)
*
İlk barajları yapmışlardır.
*
Ahiret inancı vardır.
*
Madencilik gelişmiştir.
*
Ev şeklinde mezarlar vardır.
*
Medler ortadan kaldırmıştır.
LİDYALILAR:
*
Sard merkezli bir Batı Anadolu medeniyetidir.
*
Kral Yolu denilen Efes – Ninova arasındaki ticaret yolu, Doğu – Batı arasında
ticaretin ve kültürel etkileşimin hızlanmasını sağlamıştır.
*
İlk parayı kullanan Lidyalılar’dır. (M.Ö.) 700
*
Paralı askerleri vardır. Orduya önem vermemeleri çabuk yıkılmalarında
etkilidir.
İYONYALILAR (AKALAR) :
*
Akalar tarafından M.Ö. 1200’de Batı Anadolu’da oluşturulan bir medeniyettir.
*
Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (İzmir, Efes, Milet, Foça)
*
Ticaret yollarının bitiş noktasında bulunmaları, tarım ve deniz ticareti
sayesinde zenginleşmeleri sonucunda kültürel ve bilim yönüyle Anadolu
medeniyetlerinin en gelişmişini oluşturmuşlardır.
*
Koloniler kurmuşlar ve kolonilerine yerleşme amacıyla gitmişlerdir.
*
Şehir devletleri halinde yaşamaları, bilim adamlarının yetişmesine uygun özgür
düşünce ortamına zemin hazırlamıştır.
*
Tıpta Hipokrat, tarihte Heredot, felsefede Diyojen, matematikte Pisagor, Tales
gibi bilim adamları yetişmiştir.
*
İnsan şeklinde düşündükleri çok tanrılı din anlayışı vardır.
*
Persler tarafından İyonyalılara son verilmiştir.
*
Mimaride İyon nizamını geliştirmişlerdir. (Örnek: Efes harabeleri)
EGE MEDENİYETLERİ
GİRİT MEDENİYETİ:
*
Ege medeniyetlerinin temelini oluşturmuşlardır.
*
İlk denizciler Giritliler’dir.
*
Mimaride gelişmişler, çok katlı saraylar yapmışlardır. (Knossos).
*
M.Ö. 1400’lerde Aka (Miken), M.Ö. 1200’de Dor istilasına uğramışlardır.
MİKEN MEDENİYETİ:
*
M.Ö. 2000’de Akalar tarafından kurulmuştur.
*
Savaşçı bir toplumdur.
*
Mora yarımadası, Yunanistan, Girit ve Kıbrıs’ı işgal etmişlerdir.
*
Deniz ticaretinde gelişmişlerdir.
*
Kuyu mezarları önemli eserleridir.
*
Boğazların hâkimiyeti için Truvalılarla yaptıkları savaşlar (Truva Savaşları)
meşhurdur.
YUNAN MEDENİYETİ:
*
M.Ö. 1200 yılında Dorlar tarafından kurulmuştur.
*
“ Polis” denilen şehir devletleri halinde yaşamışlardır.
*
Atina, Tebai, Korint, Sparta, Larissa gibi şehir devletleri vardır.
*
Polislerin başında “Tiran” denilen krallar vardır.
*
Denizcilikte ilerlemişler ve kolonicilik faaliyetlerinde bulunmuşlardır.
(Yerleşme amacıyla gitmişlerdir.)
*
Başta Zeus olmak üzere Olympos dağında oturan tanrıları adına düzenledikleri
yarışmalar olimpiyatların temelini oluşturmuştur.
*
Felsefede Aristo, Eflatun, edebiyatta Homeros (İlyada ve Odisse), tarihte,
Tukitides önemli bilim adamlarıdır.
*
Alfabe ve takvime katkıda bulunmuşlardır.
*
Atina’da sınıf farklılıklarından doğan huzursuzlukları gidermek amacıyla
yapılan Dragon, Solon ve Klistenes kanunları Atina’yı “
Demokrasinin beşiği” yapmıştır.
HELLEN MEDENİYETİ:
*
Makedonyalı İskender, İyonya şehir devletlerini Pers istilasından kurtarmak
için M.Ö. 334 yılında Doğu (Asya) seferine çıkar.
Seferine Sonuçları:
*
Anadolu, İran, Mezopotamya ve Mısır ele geçirilerek Perslere son verilmiştir.
*
Doğu ve batı kültürünün karışmasıyla “Helenizm” doğmuştur.
*
Doğu – Batı ticareti ve kültürel etkileşimi artmıştır.
*
Önemli kültür ve ticaret merkezleri kurulmuştur. (İskenderiye, İskenderun)
*
Doğu’nun dini anlayışından etkilenilmiştir. (rahip-kral)
*
Helenizm medeniyetinin doğmasında Yunan, Anadolu, İran, Mezopotamya ve Mısır
medeniyetlerinin etkisi olmuştur.
*
Helenizm, Roma ve İslam medeniyetini etkilemiştir.
*
İskender’in ölümünden sonra ülke Makedonya, Asya ve Mısır krallıkları olmak
üzere üçe ayrılmıştır.
*
Asya Krallığı’nın egemen olduğu Anadolu’da aynı zamanla yeni krallıklar ortaya
çıktı. (Biitanya, Bergama, Kapadokya ve Pontus krallıkları.)
*
Bergama’daki Zeus Tapınağı ve Asklepion Sağlık Merkezi önemli gelişmelerdendir.
ROMA MEDENİYETİ:
*
Roma’da; krallık, cumhuriyet ve imparatorluk devirleri görülür.
*
Sınıf farklılıkları vardır. Patriciler (Asiller), Plepler (vatandaş), Köleler.
*
Günümüz Avrupa hukukunun temelini 12 Levha Kanunları oluşturur.
*
Latin alfabesi ve Miladi Takvim’e son şeklini vermişlerdir.
*
Lejyon denilen paralı, disiplinli orduları vardır.
*
Önceleri tarım yaygın iken, Akdeniz havzasını ele geçirmeleri ile ticaret
gelişmiştir. Kartaca ile yaklaşık yüzyıl süren Pön Savaşları yapılmıştır.
*
Çok tanrılı inanç vardır.
*
MS. 313’te Milano Fermanı ile Hıristiyanlık serbest bırakılmıştır.
*
Çiçero (Hitabet), Tilus, Takitus (Tarih) önemli ilmi şahsiyetlerdir.
*
İstanbul’da; Ayasofya, Bozdoğan Kemeri, Yerebatan Sarayı, Çemberlitaş,
Ankara’da Agustus Tapınağı, Roma Hamamı, Antalya’da; Aspendos Tiyatrosu,
Niğde’de Roma Havuzu gibi eserler bırakmışlar, mimaride çok gelişmişlerdir.
*
395’te Kavimler göçü sonucu Doğu – Batı diye ikiye ayrılmışlardır.
*
476’da Batı Roma, 1453’te Doğu Roma yıkılmıştır