I.ÜNİTE: TARİH BİLİMİ
A.TARİH BİLİMİNE GİRİŞ
1-TARİHİN TANIMI
Tarih :
*geçmişte yaşanmış olayları ve insan ilişkilerini,
*yer ve zaman göstererek,
*kaynaklara dayandırarak,
*sebep-sonuç ilişki içerisinde,
*objektif olarak inceleyen sosyal bir bilimdir.
2-BİR OLAYIN TARİHİN
KONUSU OLABİLMESİ İÇİN GEREKEN ŞARTLAR
*geçmişte yaşanması
*üzerinden belli bir süre geçmesi
*meydana geldiği yerin bilinmesi
*gerçekleştiği zamanın bilinmesi
*insan topluluklarını etkilemesi
3-OLAY
Olay Başlangıcı ve
sonucu kısa sürede meydana gelen gelişmelerdir.
*İstanbul’un fethi,Malazgirt Savaşı,Dandanakan Savaşı
4-OLGU
Başlangıcı ve sonucu uzun süreler alan gelişmelerdir.
*Anadolu’nun Türkleşmesi,Türkiye’nin demokratikleşmesi
5-OLAYIN GEÇTİĞİ YER
VE ZAMAN MEYDANA GELEN OLAYIN SEYRİNİ ETKİLEMESİ
Olayın geçtiği yerin yeryüzü şekilleri olayı etkiler.
Tarihçiler bu yüzden yeryüzü şekillerini etkilerini düşünerek tarihi olayı
anlatmalıdırlar.
Olayın geçtiği zaman koşulları neyse o zaman koşullarına
göre tarihi olayı anlatmalıdırlar.Bunu dışında olayın kahramanları,kullanılan
araç ve gereçlerde olayın seyrini değiştirebilir.
6-TARİH ARAŞTIRMA
YÖNTEMLERİ
1.Tarama
2.Tasnif
3.Tahlil
4.Tenkit
5.Terkip
a-Tarama
Tarihçinin tarihi bir olayı araştırmak için yaptığı kaynak
taramasıdır.
İki türlü Kaynak çeşidi vardır. Bunlar
1:Birinci el Kaynak:Tarihi
olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgudur.
Örnek:Olayı görenler,Olayın kahramanları,o dönemde yazılan
her türlü yazılı belge,olaya ait her türlü araç ve gereçler,kalıntılar.
Not:En güvenilir
kaynaktır
2:İkinci el kaynak:Olayın
geçtiği döneme yakın yada birinci el kaynaktan yararlanarak hazırlanan
kaynaklardır.
.
*Malzemenin cinsine
göre kaynaklar:
Sözlü Kaynak:Dilden
dile kulaktan kulağa günümüze yazısız olarak gelen
kaynaklardır.
Şiir,hikaye,destan,menkıbe,efsaneler
Yazılı Kaynak:Üzerinde
yazı olan bütün belgelerdir.En güvenilir kaynaktır.
Kitabeler,şecereler(soy
kütükleri),Yıllık(anal),biyografiler,takvimler,para,seyehatnameler,hatıralar,mektuplar
yazılı arşiv malzemeleri
Kalıntılar:Arkeolojik
kazılarla elde edilen üzerinde yazı olmayan malzemelerdir.
Taş,toprak,kemik veya çeşitli malzemelerden yapılmış
eşyalar,mağara resimleri,kabartmalar,mezarlar,heykeller.
Çizili,Sesli ve
görüntülü Kaynaklar:Haritalar,planlar,taş plaklar,kaset,cd,dvd,fotograf
b-Tasnif(sınıflandırma)
Tarihçi araştırdığı
olayı
*zamana,
*mekana ve
*konusuna göre sınıflandırmasıdır.
Tarihçi bu sayede araştırmasını kolaylaştırmıştır.
c-Tahlil(çözümleme)
Üzerinde çalışılan kaynakların bilgi açısından yeterli olup
olmadığını kontrol edilmesidir.
Kaynaklardaki bilgilerin denetlenmesidir.
d-Tenkit(eleştiri)
Bulunan kaynakların güvenirli olup olmadığına bakılması yada
Kaynakların kullanılmadan önce gerçek ve sahte olup olmadıklarını, üzerinde
değişiklik yapılıp yapılmadığının araştırılmasıdır. İki türlü tenkit vardır.
Bunlar:
İç Tenkit:
Tarihçinin tarihi olayı yazarken duygu ve düşüncelerini karıştırıp
karıştırılmadığının incelenmesidir.
Dış Tenkit:Eserin
adının ,yazarın adı,nerede ve hangi tarihte basıldığının incelenmesidir.
e-Terkip
Tarihci son aşamasına gelmiştir. Bu aşamada son bir göz
attıktan sonra tarihi olayı yazıya geçirir.
Yazıya geçirilirken:
*Tarihi olayın geçtiği coğrafyanın özellikleri, medeniyetin
yaşantısı kültürü ,kahramanların özellikleri göz önünde bulundurulmalı
*tarihi olayın geçtiği zamanın koşulları göz önünde
bulundurulmalı
*Sebep ve sonuçlarıyla değerlendirilmeli
*Yazıya geçirirken objektif olmalı
7-TARİHİN TASNİFİ
Tarihi olayların kolay anlaşılabilmesi ve öğrenilebilmesi
için
zamana,
mekana ve
konuya göre sınıflandırılarak yazılmadır.
1-Zamana göre tasnif:
Tarihi olayları çağ,yüzyıl ve devir gibi zaman ifade eden bölümlere
ayrılarak yazılmasıdır.
Örnek:İlk Çağ
tarihi,XI.YY tarihi fatih Sultan Mehmet Devri
2-Mekane göre Tasnif:
Tarihi olayların yaşandığı bölge veya coğrafya adıyla sınıflandırılıp
yazılmasıdır.
Örnek:Orta Asya
Türk Tarihi,Avrupa Tarihi,İstanbul tarihi,
3-Konuya göre Tasnif:Tarihi
olayları konularına göre sınıflandırılıp yazılmasıdır.
Örnek :İslam
tarihi,sanat tarihi,Medeniyetler tarihi,
8-ZAMAN VE TAKVİM
Çağ:Dünyayı
etkileyen bir olayla başlayıp dünyayı etkileyen önemli bir olayla biten zaman
dilimidir. Dönemler arasında ekonomik,sosyal,kültürel siyasi farklılıklar
vardır.
Örnek:İlk Çağ,orta Çağ,yeni Çağ,yakın Çağ
Milat: Başlangış
anlamına gelen Hz İsanın doğum tarihi olan O(sıfır)dır
Yüzyıl:İçinde 100
yıl barındıran asra verilen isimdir.
Takvim: İnsan yaşamını kolaylaştırmak için zamanı
gösteren en güzel araçtır.
*tarihte ilk takvimi Sümerliler icat etmiştir(Ay Yılı)
*tarihte Türkler,mısırlılar,Sümerliler,Çinliler,Romalılar ve
yunanlılar takvim icat etmiştir.
*Bütün takvimlerin başlangış tarihleri vardır.O başlangış
tarihler o medeniyetin önemli tarihleridir.
Örnek :Yunanlılar
olimpiyat oyunların yapıldığı tarih mö:776
-Romalılar Roma
şehrinin kurulul tarihi mö:753
-Miladi takvim Hz isanın doğum tarihi o(sıfır)
-Müslümanlar Hicri takvim 622 hicret
Not:Dünyada iki
türlü takvim çeşidi vardır.Bunlar Ay yılı ve Güneş yılı takvimdir
a)Ay yılı :Ayın
dünya etrafında 12 defa dönemsi sırasında geçen 354 günlün zaman dilimidir.
b)Güneş yılı:Dünyanın
Güneş etrafında 1 defa dönmesi sırasında geçen 365 gün 6 saattir.
9-TÜRKLERİN
KULLANDIĞI TAKVİMLER
12 Hayvanlı Türk
takvimi:
*Güneş yılı esaslıdır.
*Türklerin en eski takvimidir.
*Bir yıl 365 gün 5 saattir.
*Her yıl bir bir hayvan ismiyle nitelendirilmiş ve 12 yıl
bir dönem olarak algılanmıştır.
*Yılların isimleri:
Sıçan-Sığır-pars-tavşan-Ejder-Yılan-at-koyun-maymun-tavuk-köpek-domuz
*Bu takvimi çin ve Tibetlilerde kullanmıştır.
*21 Mart tarihi yılbaşı kabul edilmiştir.
Hicri takvim
*Ay yılı esaslıdır.
*Bir yıl 354 gün olup bu günkü takvimden 11 gün eksiktir.
*Hz Ömer döneminde hazırlanmıştır.
*Başlangıç tarihi 622 Hicrettir.
*Türkler İslamiyet’i kabul edince bu takvime geçmişler 1926
tarihine kadar kullanmışlardır.
*Hicri takvim şuan kullanılmasa bile dini ay ve günlerin
hesaplanmasında Hicri takvim
kullanılmaktadır.
Celali takvim
*Güneş yılı esaslıdır.
*Selçuklu Sultanı
Melikşah’ın emriyle Bilim Adamı Ömer HAYYAM yapmıştır.
*Sadece Melikşahın döneminde kullanılmıştır.(1079-1092)
*Yılbaşı 21 mart olarak kabul edilmiştir.
*Daha çok mali alanlar için hazırlanmış ve Babür devleti
tarafından da kullanılmıştır.
Rumi Takvim
*Güneş yılı
esaslıdır.
*Bir yıl 365 gün 6 saattir.
*Osmanlı Devleti
kullandığı Hicri takvimdeki 11
gün eksikliği giderip Mali ve vergi alanlarında daha kazançlı olmak üzere bu
takvimi kullanmıştır.
*1839 tarihinde kullanılmaya başlanmıştır.
*Miladi takvimden 584 yıl eksiktir.
*1 mart mali yılbaşı kabul edilmiştir.
*Başlangıcı 622 Hicret olayı kabul edilmiştir.
*1926 tarihinde kaldırılmış ama mali yılbaşı 1982 yılına
kadar devam etmiştir.
Miladi takvim
*Güneş yılı esaslı olup bir yıl 365 gün 6 saattir.
*Bu takvimi ilk kez mısırlılar icat etmiş ,Roma İmp Sezar döneminde geliştirerek Jülyen
takvimi adıyla kullanılmış ve son şeklini 1582 Papa XIII Gregoryan
yapmış ve bu yüzden bu takvime Gregoryan
takvimide denilmektedir.
*takvimin başlangıcı Hz isanın doğum tarihi o dır.
Türkiye bu takvimi 1 Ocak 1926 yılında kullanmaya
başlamıştır.
10-TARİH ÖĞRENMENİN
ÖNEMİ
1-Vatan ve millet kavramlarını öğretir,sorumluk sahibi
vatandaş yetiştirir.
2-Geçmişte yaşanmış olaylardan ders çıkartır.
3-Geçmişteki yönetim şekillerinden faydalanmamızı sağlar
4-İnsanların geçmiş yaşantılarla ilgili sorularına cevap
verir.
5-Geçmişteki kültür,sanat,mimari,bilim,ekonomik durumların
nasıl olduğunu öğreniriz.
11-PROF DR.HALİL
İNALCIK:
*Baba Tarafından Kırım türküdür
*1916 yılında İstanbul’da doğmuştur.
*1924 yılında ailesiyle Ankara’ya yerleşmiştir.
*Lise öğrenimini Sivas Öğretmen okulunda başlamış,1932
yılında Balıkesir öğretmen okulundan mezun olmuştur.
*Atatürk’ün kuruduğu Ankara Dil tarih coğrafya fakültesini
kazanır ve burada Fuat Köprülü,Şemseddin Günaltay,Muzaffer Göker ve Yusuf
Hikmet Bayur tarafından ders alır.
*Yine aynı üniversitede hocalık yapar.
*ABD Şikago üniversitesinde de hocalık yapar ve 1986 da
emekli olur.
*Şuan Bilkent üniversitesin de ders vermektedir.
*Önemli eserleri:
Osmanlı medeniyetini tanıtan’’The economic and Social History of Ottoman
Empire’’ adlı eser Avrupada el kitabı haline gelmiştir.
*Dünyada Birçok alanda ödül almıştır.
*İngilizce,almanca,Fransızca,İtalyanca,Arapça ve farsça
bilmektedir.
B.TARİH YAZICILIĞI
TARİH YAZICILIĞI:
İnsanların yaşadıkları
deneyimleri ve meydana gelen olayları kayıt altına alarak gelecek kuşaklara
aktarma ihtiyacından doğmuştur.
Örneğin bazı medeniyetler;
Hititler:Anallar
Türkler:Tabletler
Ruslar:kronikler Osmanlı
Devleti:Vakanüvist
Tarih yazıcılığına büyük önem vermiştir.3 çeşit tarih
yazıcılığı vardır.
Bunlar;
1-Hikayeci(Rivayetçi) Tarih Yazıcılığı
2-Öğretici(Pragmatik)Tarih Yazıcılığı
3-Araştırmacı Tarih Yazıcılığı
Not:Tarih yazıcılığı Hititliler tarafından (Anal)
başlatılmıştır.
1-HİKAYECİ(RİVAYETÇİ)TARİH
YAZICILIĞI:
İlk tarih yazıcılığıdır.
Bu yazıcılıkta
olaylar rivayet olunur ki,denilene bilir ki gibi gibi anlatım tarzıyla başlar
genellikle hikaye ve destanlara dayandırılır.
Olaylar aktarılırken yer ve zaman belirtilir ancak olayların
sebep ve sonuçlarına değinilmez.
Bu yöntemin kurucusu Heredot’tur.
Heredot Historia
eserinde yunan ve komşu ülke tarihlerini bu yöntemle yazmıştır.
Bu yöntem XVIII yy kadar Avrupa ve İslam dünyasında
kullanılmıştır.
2-ÖĞRETİCİ(PRAGMATİK)
TARİH YAZICILIĞI:
Geçmişteki tarihi
olaylardan ders çıkartarak topluma fayda sağlamak-öğüt vermek,milli birlik ve
ahlaki değerlere geliştirmek amaç edinilmiştir.
Olaylarda genellikle zaferler ve kahramanlar ilgi çekilerek
anlatılmıştır.
Bu akımın öncüsü Tukdides
dir.
Bu Tarih yazıcılığı Avrupa ve Türkiye’de XIX yy kadar devam
etmiştir.
3-ARAŞTIRMACI TARİH
YAZICILIĞI:
Bu yöntem XIX yy ortalarından itibaren ortaya çıkmıştır.
Bir tarihi kitap ortaya çıkarılırken olayın yer ve
zamanı,kaynaklara dayandırılması,olayın sebep ve sonuçlarının araştırılması ve
objektiflik ilkesine bağlı kalınması şartlarıyla hazırlanmış olup daha bilimsel
bir yöntemdir.
Şuan tarihçilerin büyük bir kısmı bu yöntemi kullanmaktadır.
TÜRKLERDE TARİH
YAZICILIĞI:
Türklerde tarih yazıcılığı II.Köktürk Devletinde Orhun
Yazıtlarıyla başlamıştır.
Osmanlı Devletinde tarihi olaylar ilk olarak Şehnameci adı verilen devlet memuru
tarafından yazılıp arşivlenmiştir.
Osmanlı Devleti gerçek anlamda tarih yazıcılığına XVIII yy.
da Avrupa’dan etkilenerek başlamış ve
Vakanüvislik
denilen Devlet resmi tarihçisi ortaya çıkmıştır.Vakanüvisler kendinden önceki
olayları derlemek ve kendi dönemlerindeki olayları kaydetmekle mükelleftiler.
İlk Osmanlı tarihçisi Halepli Vakanüvist Naima Efendidir.
Cumhuriyet Döneminde
Tarih Yazıcılığı:
Atatürk ,tarih yazıcılığında daha çok Türk tarihi benimsemiş
ve Avrupalıların Türkler Sarı ırktandır(İkinci vasıflı insan türü)tezini
çürütmek için Türk Tarih Tezini
yayınlamıştır.Bu tezini sağlam ve bilimsel kaynaklara dayandırmak amacıyla 1931
tarihinde Türk Tarih Kurumunu
kurmuştur.
C.TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER:
1-Coğrafya:Yeryüzü bilimi
2-Arkeoloji:Kazı Bilimi
3-Kronoloji:Takvim bilimi
4-Paleografya:Eski yazı bilimi
5-Epigrafi: Tablet Bilimi
6-Filoloji:Dil Bilimi
7-Diplomatik:Devletler arası antlaşmalar bilimi
8-Antropoloji:İnsan ırkı Bilimi
9-Etnografya:Halk ve kültür bilimi
10-Sosyoloji:Toplum Bilimi
11-Psikoloji:Ruh Bilimi
12-Nümizmatik:Para bilimi
13-Onomastik:Yer adları bilimi
14-Siciliografi:Mühür bilimi
15-Heraldik:Arma bilimi
16:Geneoloji:Şeçere,soy kütüğü bilimi
17-Ekoloji:Doğa bilimi
18-Hukuk:Kanun bilimi
19-Edebiyat:Duygu ve düşünce bilimi
20:Felsefe:İnsan doğru düşünme bilimi
21:İktisat:Ekonomi bilimi
22-Sanat tarihi:Sanatsal gelişmeler bilimi
II.ÜNİTE UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK
UYGARLIKLAR
A.TARİHİ ÇAĞLARA GİRİŞ
TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR TARİH
ÇAĞLARI
TAŞ DEVRİ MADEN DEVRİ
MÖ:
600.000 MÖ:5500 MÖ:3200 375 1453 1789 2013
ESKİ
TAŞ
|
ORTA
TAŞ
|
YENİ
TAŞ
|
BAKIR
DEVRİ
|
TUNÇ
DEVRİ
|
DEMİR
DEVRİ
|
İLKÇAĞ
|
ORTAÇAĞ
|
YENİÇAĞ
|
YAKINÇAĞ
|
|
|
YAZININ İCADI
1-TARİH ÖNCESİ DEVİRLER
Tarihin kolay anlaşılabilmesi için
insan yaşamı iki kısma ayrılmıştır.Yazının MÖ.3200 yılında bulunmasından önceki
yaşam (TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR),yazının bulunmasından sonraki yaşam (TARİH SONRASI
ÇAĞLAR) olarak adlandırılır.
Tarih öncesi devirler de insan
yaşamını yazı olmadığından dolayı insanların kullandığı araç ve
gereçlerden,tarih sonraki devirlerdeki insan yaşamını ise yazılı kaynaklardan öğrenmekteyiz.
Tarih öncesi çağlar kendi aralarında
bölümlere ayrılmıştır.Bölümlere ayrılırken insanların kullandığı araç ve
gereçler dikkate alınmıştır.
a)TAŞ DEVRİ (PREHİSTORİK)
1.Eski Taş Devri Taş Devri: (MÖ:600.000 ile MÖ:5500)
*Kabataş –Paleolitik
*MÖ:600.000 ile MÖ:10000
*Sivri çakmaktaşları araç gereç olarak kullanılmıştır.
*insanlar avcılık ve toplayıcılıkla geçinmiştir.
*En ilkel ve uzun dönemdir.
*İnsanlar mağaralarda yaşamaktadır.
*Dönemin sonunda doğru mağara resimleri çizilmiştir.
*Bu döneme ait en eski yerleşim yerleri ispanya
Altamira ve Fransa Laskö mağaralarıdır.
*Bu devirde en önemli kültür merkezleri İstanbul
Yarımburgaz,Antalya Beldibi,Belbaşı ve Karain Mağaralarıdır.En eskisi İstanbul
Yarımburgaz mağarasıdır.
2-Orta Taş Devri:
*Yontma Taş-Mezolotik devir
*MÖ:10000 ile MÖ:8000 yılları arası yaşanmıştır.
*Çakmak taşlardan Mikrolit denilen küçük araç gereçler
yapılmıştır.
*geçim kaynağı toplayıcılık ve acılıktır.
* İklimin elverişsizliğinden dolayı yaşam mağaralarda
sürmektedir.
* Dönemin sonuna doğru buzullar erimeye başlamıştır.
*Dönemin sonuna doğru ateş bulunmuştur.
*Bu dönemin en eski yerleşim yeri Tacikistan’daki
Kuldura bölgesidir.
* Bu devirde Anadolu’da en önemli kültür merkezleri
Antalya Beldibi,Ankara Macunçay,Samsun Tekkeköy ve Gölle yöresi Baradiz’dir.
3)Yeni Taş Devri:
*Cilalı Taş-Neolitik devir.
*MÖ:8000 ile 5500 yılları arası
*Topraktan araç gereç yapılmaktadır(seramik
sanatının ilk örnekleri).
*İnsanlar mağaraları terk edip akarsu ve göl
kenarlarına yerleşmiştir.
*Tarımla birlikte yerleşik hayat başlamıştır.
*İnsanlar yiyecek ve içeceklerini korumak için çanak
,çömlek yapmışlardır.
*Tüketici konumdan üretici konumuna geçmişlerdir.
*İlk klanlar ve köyler ortaya çıkmıştır.
*Dolmen ve
Menhirler yapılmıştır.
*Köpek,koyun,keçi,sığır ve domuz gibi hayvanlar
evcilleştirilmiştir.
*Yenitaş devrine ilk olarak Mezopotamya,Anadolu,Suriye
ve İran da girilmiştir.
* Bu devirde Anadolu’da en önemli kültür merkezleri
Diyarbakır:Çayönü (ilk üretim ekonomisinin yaşandığı
ilk yerleşim alanı ve ilk köy yerleşmesi)
Gaziantep:Sakçagözü,
Konya:Çatalhöyüktür(Dünyadaki ilk şehir merkezidir.).
b)MADEN DEVRİ
1)Bakır Devri(Kalkolitik):
*Araç ve gereçler bakırdan yapılmıştır.
*Altın ve gümüş süs eşyası olarak kullanılmıştır.
*Tarımda bereketi artırmak için madenden heykeller
yapılmıştır.
*Bu devire ait Anadolu yerleşmeleri Çorum
Alacahöyük,Denizli Beycesultan,Çanakkale Kumtepe ve Truva,Samsun İkiztepe’dir.
Not:İlk bulunan maden altın ve gümüştür.ancak dünyada
nadir bulunduğundan dolayı pek kullanılmamıştır.
2)Tunç Devri:
*Bakır ve kalayın
karıştırılıp eritilmesiyle daha sert tunç elde edilmiştir.
*Site adı verilen şehir
devletleri kurulmuştur.
*Mezopotamya’da Sümer ve
Akad Anadolu’da Hiti uygarlığı kurulmuştır.
*Bu dönemin sonunda Asurlu tüccarlar tarafından yazı (çivi yazısı) Anadolu’ya
getirilmiştir.
Kayseri Kültepe yakınların da bir pazar (karum)
yerinde kilden yapılmış tabletler üzerine; ticari hukuki içerikli Asur çivi
yazsıyla yazılmış eserler bulunmuştur.
*Bu döneme ait
Anadolu yerleşmeleri Ankara Ahlatlıbel ve Kayseri Kültepe’dir
3)Demir Devri:
*Demirin buluşuyla az da olsa
denirden araçlar yapılmıştır.
*Ticaret ve silah üretimi
gelişmiştir.
*Denizcilik faaliyetleri bu dönemde başlamıştır.
* Şehir devletlerinin yerini büyük devletler almaya
başlamıştır.
* Yazının bulunmasıyla Tarihi Çağlara geçilmiştir.
*Madeni para ilk kez kullanılmaya başlanmıştır.
*Bu döneme ait Anadolu Yerleşmeleri Çanakkale
Truva,Çorum Alacahöyük,Yozgat Alişar,Burdur Hacılar’dır.
*Hacılar’ın etrafı duvarlarla örülmüş olup bu duvarlar
sur sisteminin ilk örneğidir.
Not:
-Truva:Çanakkale civarında bulunan
yerleşmedir.üzerinde dokuz yerleşim merkezi kurulmuş,bunlarda 4’ü tarih öncesi
5’i ise ilkçağ yerleşmesidir.
7-Alişar: Yozgat çevresinde kurulan
yerleşmedir.üzerinde yedi yerleşim merkezi kurulmuştur.Bunlardan ilk 3’ü Tarih
öncesi diğer dördü ilkçağ yerleşmesidir.
8-Alacahöyük:Çorum civarında kurulan
yerleşmedir.Üzerinde dört yerleşme kurulmuştur.Bunlardan 2’si tarih öncesi
diğer ikisi ilkçağ yerleşmesidir.