II. DÜNYA SAVAŞI

II. DÜNYA SAVAŞI

v Savaş Öncesi Genel Durum

1. Almanya

Ø I. Dünya Savaşı’nın mağluplarından olan Almanya, İtilaf Devletleri ile şartları çok ağır olan “Versay Antlaşması”nı imzalamıştı.

Ø Almanya, Uzakdoğu’daki sömürgelerini Japonya’ya, Afrika’daki sömürgelerini İngiltere ve Fransa’ya kaptırmış; Avrupa’da ise Alsas - Loren Bölgesi’ni Fransa’ya bırakmıştı.

Ø Ayrıca topraklarının bir bölümü de Belçika, Çekoslovakya, Polonya ve Litvanya arasında paylaşılmıştı. Avrupa siyasetinde de artık Almanya’nın etkinliği tamamen kaybolmuştu.

NOT: I Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya’da Cumhuriyet rejimi kurulmuştur.

Ø II. Dünya Savaşı öncesinde ırkçı söylemlerle başa geçen Hitler, Almanya’yı Avrupa ve dünyanın en güçlüsü yapmak için Almanları kendi yöntemlerince yönlendirmeye başlamıştı.

2. Sovyet Rusya

Ø I. Dünya Savaşı devam ederken “Bolşevik İhtilali” nedeniyle, savaştığı devletlerle Brest - Litowsk Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekilmişti.

Ø Komünist rejimin Sovyet Rusya’da yerleşmesinden sonra etrafındaki yeni kurulan devletleri de işgal ederek, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ni oluşturmuş ve dünya barışını tehdit edecek derecede büyük bir silahlanma yarışı başlatmıştı.

3. A.B.D

Ø I. Dünya Savaşı’nın galiplerinden biri olarak, Avrupa devletlerinden farklı bir politika izlemeye başlamış; İngiltere ve Fransa’nın siyasi etkinliğini kırmak için Wilson İlkeleri’ni yayınlamış ve bu ilkeler doğrultusunda Milletler Cemiyeti’nin kurulmasını sağlamıştır.

Ø ABD’yi dünya siyasetinde en etkili devlet yapmayı amaçlayan bu ilkelere, Avrupalı Devletler pek uymamışlar, kurulan Milletler Cemiyeti’ni de kendi çıkarlarına hizmet eden bir kuruluş haline getirmişlerdi.

Ø Avrupalı devletlerin sömürgeci politikalarına devam etmeleri ve tüm bu gelişmeler ABD’yi Avrupa siyasetinden uzaklaştırarak yalnızlığa itmişti.

4. İngiltere

Ø I. Dünya Savaşı’nın galiplerindendi. Sadece Avrupa’da değil, tüm dünyada en etkili güç olma amacındaydı.

Ø Bu amaç doğrultusunda diğer galip devletlerden ABD ve Fransa ile ilişkilerine çok dikkat ediyor ve kendi açısından ihtiyatlı davranmaya özen gösteriyordu.

5. Fransa

Ø İngiltere ve ABD’nin yanında I. Dünya Savaşı’nın galip devletlerindendi. Afrika ve Ortadoğu’da yeni sömürgeler elde etmiş, Alsas - Loren Bölgesi’ni de Almanya’nın elinden almıştı.

Ø İngiltere’den sonra Avrupa siyasetinde ve dünyada ikinci devlet olma yolunda ilerlemeye devam ediyordu.

6. İtalya

Ø I. Dünya Savaşı’ndan galip devlet olarak çıkmasına rağmen, Paris Barış Konferansı’nda müttefikleri tarafından dışlanınca, farklı bir politika izlemeye başlamıştı.

Ø Bu süreç içerisinde yönetime gelen Faşist lider Mussolini, eski Roma mirasına sahip çıkarak, Afrika ve Akdeniz’de yayılma siyaseti izlemeye başladı.

7. Japonya

Ø Savaşın galip devletlerindendi. Uzakdoğu’da güçlenmek isteği devam ediyordu. Bu amaçla saldırgan bir politika izlemeye başladı ve Almanya ile yakınlık kurmaya özen gösterdi.

8. Avusturya ve Macaristan

Ø I. Dünya Savaşı’nın mağlup devletlerindendi. İtilaf Devletleri’yle Sen Jermen ve Triyannon Antlaşmaları’nı imzalamışlardı. Bu antlaşmalarla Avusturya - Macaristan toprakları üzerinde beş yeni devlet kurulmuştu (Avusturya, Macaristan, Çekoslavakya, Polonya ve Yugoslavya).

NOT: I. Dünya Savaşı’ndan sonra Orta ve Doğu Avrupa’da ayrıca Letonya, Estonya, Litvanya, Finlandiya devletleri de kurulmuştur.

Ø Avusturya’nın, Almanya ve Macaristan ile birleşmesi de yasaklanmıştı.

9. Türkiye

Ø I. Dünya Savaşı sonrası İtilaf Devletleri’nin işgallerine maruz kalan Osmanlı Devleti yıkılmış; Ulusal Bağımsızlık Savaşı verilerek Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştu. Türkiye bölgesinde barışçıl bir politika izlemeye başlamış, ayrıca birçok uluslararası pakta da üye olmuştu.

Ø 1931 yılından sonra, Avrupa’da patlak veren buhranlar Türkiye’yi etkisi altına almış, Türkiye, dünya barışını korumak için;

F 18 Temmuz 1932’de Milletler Cemiyeti Üyeliğini,

F 9 Şubat 1934’te Balkan Antantı’nı,

F 20 Temmuz 1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni,

F 8 Temmuz 1937’de Sadabat Paktı’nı imzalamıştır.

v Savaş Öncesi Barışı Koruma Çabaları

ü Milletler Cemiyeti (1920): İtilaf Devletleri tarafından dünya barışını korumak ve güvenliği sağlamak amacıyla Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulmuştur. İyi niyetlerle kurulan bu cemiyet milletlerarası barışı korumak yerine büyük devletlerin çıkarlarını koruyan bir örgüt haline gelmiştir.

ü Locarno Antlaşması (1925): Versay Antlaşması’nın ardından gerginleşen Fransız - Alman ilişkilerinin yumuşaması üzerine; Fransa, Almanya, İngiltere, İtalya, Belçika, Polonya, Çekoslovakya arasında imzalanmıştır. Bu antlaşma ile anlaşmazlıkların barış yoluyla ve Milletler Cemiyeti kanalıyla çözümlenmesi kabul edilmiştir.

ü Briand - Kellog Faktı (1928): İlk önce dokuz devlet; ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Polonya, Belçika ve Çekoslovakya arasında imzalanmış ve 1928 Ekimi’nde Sovyet Rusya da bu pakta katılmıştır. Kellog Paktı, bu dönemin önemli bir barışçı hareketi olmasına rağmen, Amerika hariç büyük devletlerin hemen hepsi samimiyetten yoksundur. Türkiye; dünya barışına katkıda bulunmak amacıyla 1929’da üye olmuştur.

NOT: 1919 Versay Antlaşması’ndan, 1925 Locarno Antlaşması’na kadarki devrede savaş sonrasının sarsıntılarının giderilmesine ve barış antlaşmalarının kurduğu düzenin yerleştirilmesine çalışılmıştır. Locarno ile başlayan yumuşama döneminde ise barışın devamlı hale getirilmesi ve silahsızlanma çabaları, 1929 dünya ekonomik bunalımına kadar sürmüştür.

v II. Dünya Savaşı’nın Nedenleri

Þ Devletler arasındaki hammadde ve pazar kaynaklı ekonomik rekabetin hızlanması

 I. Dünya Savaşı’ndan sonra yenilen devletlerle imzalanan barış antlaşmalarının çok ağır şartlar içermesi

 Devletler arasındaki silahlanma yarışının tehlikeli boyutlara ulaşması

Þ Uzakdoğu’da Japonya'nın saldırgan bir tutum izlemesi (Çin’e ait Mançurya bölgesine girmesi)

 Faşist bir rejim kuran İtalya lideri Mussolini’nin saldırgan tutumu

 Almanya’nın, Versay Antlaşması ile sömürgelerini kaybedip Avrupa siyasetinden düşmesi üzerine Nazi lideri Hitler’in Almanya’nın kaybettiklerini geri almak için hızla silahlanmaya başlaması (en önemlisi)

 Komünizm tehlikesinin artması (İngiltere ve Fransa; bir taraftan Almanya ve İtalya’yı dengelemeye çalışırken, bir taraftan da Rusya’nın komünizmi yaymasını önlemeye çalışmışlardır.).

NOT: I. Dünya Savaşı’nın sonuçları II. Dünya Savaşı’nın başlamasına ortam hazırlamıştır.

v Savaş Öncesindeki Saldırgan Tutumlar ve Bloklaşmalar

Ø İtalya, 1934’te Fiyome’yi ilhak etti. 1936’da Habeşistan’a (Etiyopya’ya) saldırdı ve 1939’da Arnavutluk’a girdi.

Ø Japonya, Milletler Cemiyeti’nden ayrılarak Çin’e saldırdı.

Ø Almanya 1936’da Versay Antlaşması’yla askersiz bölge haline getirilen Ren Bölgesi’ne saldırdı (Bu yüzden İngiltere ve Fransa da Almanya’ya savaş açmıştır.).

Ø 1938’de Almanya, Avusturya’yı ilhak etti. 1939 başlarında ise Çekoslovakya’yı işgal etti.

v Mihver Devletler (Roma - Berlin Mihveri)

 1936’da Almanya ile İtalya arasında kuruldu. Daha sonra Japonya da Anti Komintern Paktı’nı imzalayarak Mihver Devletler Grubu’na katıldı.

 Bu gruba daha sonra Bulgaristan, Macaristan ve Romanya da dâhil olmuştur.

v Müttefik Devletler

 İngiltere ve Fransa; Almanya, İtalya, Japonya ve Rusya’nın saldırgan politikalarına karşı müttefik devletler bloğunu kurdular.

 Daha sonra bu gruba Sovyet Rusya ve ABD de katılmıştır.

v Savaşın Başlaması ve Yayılması

Ø Almanya, 23 Ağustos 1939’da Rusya ile tarafsızlık antlaşması imzaladıktan sonra 1 Eylül 1939’da Polonya’yı işgal etti. Aynı anda Sovyetler Birliği de Polonya’ya savaş açtı ve Finlandiya dışındaki Baltık ülkelerini işgal etti.

NOT: Almanya’nın savaşın başında (23 Ağustos 1939) Rusya ile Saldırmazlık Paktı imzalamasının nedeni; Polonya’nın işgaline karşı İngiltere ve Fransa’da uyanacak tepkinin bir bölümünü Rusya’nın üzerine çekmektir.

Ø 3 Eylül 1939’da İngiltere ve Fransa, Almanya’ya savaş ilan ettiler. Böylece II. Dünya Savaşı başlamış oldu.

NOT: İngiltere ve Fransa, Sovyetler ile Almanya arasındaki yakınlaşmayı tehlike olarak görmüşler ve bunun için sadece Almanya’ya savaş ilan etmişlerdir.

Ø Almanya; Danimarka, Hollanda ve Norveç’i işgal etti.

Ø 1940 yılında Fransa yenilgiyi kabul ederek Almanya ile Ateşkes imzaladı. 24 Haziran 1940’da da İtalya ile ateşkes imzalayan Fransa, bir kısım topraklarını İtalya’ya terk etti.

Ø İtalya 28 Ekim 1940’ta Yunanistan’a saldırdı. Ancak başarılı olamadı ve geri çekildi. Yunanistan saldırıya geçerek İtalya’nın boşalttığı Arnavutluk’a girdi.

Ø Almanya, Japonya ve İtalya düşmanlarına karşı güç birliği yaparak, daha etkili hale gelmek amacıyla kendi aralarında “Üçlü Pakt” adı verilen bir antlaşma imzaladılar.

Ø Bu pakttan sonra, Almanya ve Rusya aralarındaki tarafsızlık antlaşmasını bozup birbirlerine savaş açtılar (1941) (Almanya Ege Adaları’nı işgal etmek isteyince Rusya buna tepki göstermiştir.).

Ø Rusya 1942’de, Almanya’ya karşı İngiltere ile bir ittifak antlaşması imzalayarak Müttefik Devletleri Grubuna katıldı.

NOT: Rusya’nın Müttefik Devletler’e katılması, savaştaki dengelerin bir anda değişmesine neden oldu.

Ø Almanlar, 1942’de Ruslara yenildiler.

Ø Japonya’nın, Çin ve Uzakdoğu'daki Amerikan üssü “Pearl Harbour”a saldırması üzerine, 14 Ağustos 1942’de ABD ile İngiltere savaşta birlikte hareket edeceklerini açıkladılar. Böylece ABD, Müttefik Devletlerin yanında savaşa girmiş oldu.

v Savaşın Sona Ermesi

Ø Amerikan Kuvvetleri’nin 8 Kasım 1942’de Atlantik’i geçerek Kuzey Afrika’ya gelmeleri, müttefiklerin savaştaki durumunu güçlendirmiştir.

Ø Bu sırada Rusya da Almanya’ya karşı etkili savunma yapmaya başladı. 3 Şubat 1943’te Stalingrad’ı Ruslara teslim etmek zorunda kalan Almanya, Rus topraklarından çekildi.

Ø Müttefik Devletler 1943’te Kuzey Afrika’da İtalya ve Almanları yenilgiye uğrattılar. Temmuz 1943’te Sicilya Adası’na çıkarma yapan Müttefikler, Mussolini’nin iktidardan düşmesine ve İtalya’nın teslim olmasına neden oldular (3 Eylül 1943).

NOT: Yenilen İtalya’da yönetim değişikliği yaşanmış ve İtalya 1943 yılından itibaren İngiltere’nin yanında Almanya’ya karşı savaşa devam etmiştir.

Ø Müttefikler, “Normandiya Çıkarması” ile Fransa üzerinden Almanya’ya girdiler. Rusya da aynı anda doğudan Berlin’e ulaştı.

Ø 7 Mayıs 1945’te Almanya, Müttefik Devletlerle ateşkes imzalayarak kayıtsız şartsız teslim olmuştur.

Ø ABD, 6 Ağustos 1945’te Hiroşima ve 9 Ağustos 1945’te Nagazaki’ye Atom Bombası atarak, Japonya’nın teslim olmasını sağladı. Japonya, 2 Eylül 1945’te Amerikan donanmasına ait Missouri Zırhlısı’nda ateşkes imzaladı ve böylece II. Dünya Savaşı kesin olarak sona ermiş oldu.

v II. Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Tutumu

Ø Dünya Savaşı başladığında, Türkiye barış yanlısı politikasını devam ettirmiş; gerek Müttefik Devletler’le gerekse Mihver Devletler ile dostane ilişkiler kurmaya çalışmıştır.

Ø 1939’da Türkiye, İngiltere ve Fransa ile savunma antlaşmaları imzalamıştır.

Ø 1941’te Almanya ve Rusya ile de saldırmazlık antlaşmaları imzalayan Türkiye, böylece her iki grup arasında bir denge politikası sürdürmüştür. Ayrıca, bu antlaşma Rusya ile olan anlaşmazlıklarımızı da ortadan kaldırmıştır.

Ø Türkiye bir taraftan tarafsızlığını ilan ederken, diğer taraftan da her an savaşa girecekmiş gibi hazırlık yapmıştır. Genel Seferberlik ilan ederek, tüm ekonomisini askeri harcamalara yönlendiren Türkiye, II. Beş Yıllık Kalkınma Planını da uygulayamamış, eli silah tutan bütün erkek nüfusu silah altına almıştır.

NOT: Türkiye’; II. Dünya Savaşı’nın getirdiği ekonomik sıkıntıları hafifletmek için; Milli Korunma Kanunu’nu (1940), Varlık Vergisi’ni (1942) ve Toprak Mahsulleri Vergisi (1944)’ni kabul etmiştir.

Ø 30 Ocak 1943’te İngiltere Başbakanı Churchil, İsmet Paşa’dan kendi yanlarında savaşa girilmesini istemiştir (Adana Görüşmesi).

Ø 1943’te Sovyetler Birliği de Tahran Görüşmeleri’nde Türkiye’nin savaşa girmesini istemiştir.

Ø Aralık 1943’te Müttefik Devletler Kahire Görüşmeleri’nde bir kez daha Türkiye’nin kendi yanlarında savaşa girmesini istemişlerdir.

Ø Savaşın sonlarına doğru Türkiye tutumunu değiştirerek, yenilmeleri kesinleşen Mihver Grubu’na karşı cephe alarak Müttefik Devletler ile yakınlaşmıştır.

Ø Türkiye bu politika doğrultusunda 2 Ağustos 1944’te Almanya ile tüm resmi ilişkilerini kestiğini açıklamıştır.

Ø Türkiye fiilen savaşa girmese de 23 Şubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya resmen savaş ilan etmiştir.

Ø Türkiye'nin Mihver Devletleri’ne savaş ilan etmesinin nedenleri:

F  İlişkilerinin bozulmaya başladığı Sovyet Rusya karşısında yalnız kalmamak  

F Savaş sonunda savaşta zarar gören devletlerden biri olarak ekonomik yardımlar alabilmek

F Savaştan sonra oluşacak uluslararası örgütlerde yer almaktır.

v II. Dünya Savaşı’nın Sonuçları

 Toplam 56 milyon insan öldü. Ölen insanların % 48’inin siviller olması, sivil savunma teşkilatlarının yaygınlaşmasına neden olmuştur.

 Almanya ve İtalya’nın yenilmesi ile aşırı milliyetçi akımlar (Nazizm, Faşizm) önemini kaybetmiştir.

 Sıcak savaş yerini soğuk savaşa (propaganda savaşına) bırakmıştır (1955 – 1990).

 İlk kez Atom bombası (nükleer silah) kullanıldı.

 Almanya, Doğu – Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (1990 yılında Berlin Duvarı yıkılmış, Doğu ve Batı Almanya birleşmiştir.). ABD Batı’yı, Sovyet Rusya Doğu’yu denetim altına almıştır.

Þ Dünya barışını sağlamak için ABD, Sovyetler Birliği, Çin, İngiltere ve Fransa’nın öncülüğünde Birleşmiş Milletler Teşkilatı kuruldu (1945).

 Birleşmiş Milletler, 1948’de II. Dünya Savaşı’nın kötü sonuçlarını dikkate alarak, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni yayınladı.

 Şubat 1945’de ABD, İngiltere ve Sovyetler Birliği devlet başkanları Yalta (Kırım) Konferansı’nda bir araya gelerek, dünyayı yeni nüfuz bölgelerine ayırıp denetim altına almayı planladılar.

 ABD ve SSCB dünya siyasetinde en etkili iki devlet haline geldi.

NOT-1: Sosyalist Rusya’nın güçlenmesiyle Çekoslovakya, Polonya, Macaristan, Yugoslavya, Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk ve Doğu Almanya Rus işgaline uğradı ve bu ülkeler sosyalizmin nüfuzu altına girdi (Doğu Bloku)

NOT-2: ABD ve İngiltere’nin Rusya’yı serbest bırakmasıyla Rusya komünist rejimini Orta Avrupa, Balkanlar ve Çin’e yaymıştır.

 İtalya, Trablusgarp ve Oniki Ada’yı boşalttı. Bağımsız Libya Devleti kuruldu ve Oniki Ada Yunanistan’a geçti (1947 Paris Antlaşması ile).

 İngiltere ve Fransa’nın sömürgesi durumunda olan Mısır, Hindistan, Pakistan, Filipinler, Cezayir, Tunus ve Fas gibi ülkelerin birçoğu bağımsızlıklarına kavuştu.

NOT: Bu nedenle, II. Dünya Savaşı’nın galiplerinden olmalarına rağmen ekonomik yönden zayıf düşen iki devlet İngiltere ve Fransa oldu.

 Türkiye de bütün eli silah tutan erkek nüfusu 6 yıl boyunca askere aldığı için ekonomik yönden büyük zarara uğradı.

 ABD ve İngiltere’nin öncülüğü ve Birleşmiş Milletlerin desteği ile Filistin’de Bağımsız İsrail Devleti kuruldu (1948).

 Çin’de komünist rejim işbaşına geldi.

 Komünizmin yayılmasını durdurmak amacıyla ABD’nin önderliğinde, İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Kanada, İtalya ve Norveç gibi ülkelerin katılımıyla 1949’da “NATO” (Kuzey Atlantik Paktı) kuruldu.

 Savaş sonrası artan devletler arası bloklaşmalar sonucu 1955’te S.S.C.B’nin liderliğinde, Bulgaristan, Çekoslovakya, Macaristan, Romanya, Arnavutluk, Polonya ve Doğu Almanya’nın katılımı ile “Varşova Paktı” kuruldu (NATO’ya karşı kuruldu.). Ancak 1990’da bu pakt dağılmıştır.

 Avrupa Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) kuruldu. 1949’da da Avrupa ülkeleri kendi aralarında ekonomik ve siyasi dayanışmayı sağlamak için, “Avrupa Konseyi”ni kurdular.

NOT: Türkiye; 1950’de Birleşmiş Milletlerin çağrısına uyarak Kore’ye asker gönderdi. (1952’de NATO’ya girmesini kolaylaştırmıştır.)

NOT: 1955’te Türkiye, İran, Irak ve Pakistan BAĞDAT PAKTI’nı kurdu (1959’da rejimi değişen Irak paktan çekildi.). 1959’da Bağdat Paktı’nın adı “Merkezi Antlaşma Örgütü” yani “CENTO” olarak değiştirildi (Türkiye, İran, Pakistan ve İngiltere). CENTO; askeri amaçtan çok ekonomik, kültürel ve etnik işbirliğini sağlamaya yöneliktir.

NOT: Bu savaş sonucunda Türk - Amerikan ilişkileri gelişmiştir.

NOT: II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD tarafından Avrupa’da ekonomisi bozulan devletlere yönelik “Truman Doktirini (12 Mart 1947)” ve “Marshall Yardımı (12 Temmuz 1947)” çıkarılmıştır. Bu iki durum Soğuk Savaş’ın ilk adımları olarak kabul edilmiştir.

NOT: II. Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye’de çok partili hayata geçilmiştir.