CEMİYETLER
§ Azınlıkların
Kurduğu Cemiyetler
1)
Mavri Mira Cemiyeti
Ø Rumlar tarafından
kurulmuştur.
Ø Amacı; Trakya,
İstanbul, Batı ve Orta Anadolu’da “Büyük Yunanistan”ı kurarak Bizans
İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktı.
Ø Azınlıkların kurduğu
cemiyetler içerisinde en geniş kapsamlı faaliyet gösterenidir.
Ø Bu
cemiyetin alt kolları; Fener Rum Patrikhanesi, Rum İzci Kolları, Resmi
Göçmenler Komisyonu, Yunan Kızılhaçı, Yunan ve Trakya Komiteleri, Kordos
Cemiyeti’dir.
2)
Pontus Rum Cemiyeti
Ø Batum’dan Sinop ve
Trabzon’a kadar uzanan Karadeniz sahil şeridinde, eski Pontus Rum (Trabzon Rum)
İmparatorluğu’nu yeniden kurmayı amaçlamıştır.
Ø Bu
cemiyetin merkezi Trabzon’dur.
3)
Etnik-i Eterya Cemiyeti
Ø 1814’te kurulmuş olan
bu cemiyet (Rumlar tarafından kurulan ilk cemiyet) Yunanistan’ın
bağımsızlığı için çalışmıştır.
Ø 1829’da Yunanistan
Edirne Antlaşması’yla bağımsız olunca faaliyetleri durmuştur.
Ø XX.
yüzyıl başlarında tekrar faaliyetlerine başlamış, Pontus Rum ve Mavri
Mira Cemiyetleri’ni desteklemiştir.
4)
Ermeni Hınçak ve Taşnak Sütyun Cemiyetleri
Ø Bu cemiyetlerin amacı
Wilson İlkeleri’nden yararlanarak İtilaf Devletleri’nin
yardımıyla Doğu Anadolu ve Çukurova bölgelerini
içine alan bağımsız bir “Ermenistan Devleti” kurmaktı.
Ø İtilaf
Devletleri, Paris Barış Konferansı’nda ve Sevr Barış
Antlaşması’nda bağımsız bir Ermeni Devleti’nin kurulmasını
onaylamışlardır.
NOT:
Ayrıca Ermeni Patriği Zaven Efendi tarafından, Ermeniler ile
Rumların dayanışmasını sağlamak için Ermeni – Rum Birliği Komitesi kurulmuştur.
5)
Alyans – İsrailit, Makabi ve Lions Cemiyetleri
Ø Yahudiler
tarafından kurulan bu cemiyet, Osmanlı sınırları içerisinde yaşayan Yahudilerin
ticari menfaatlerini koruyabilmek ve ileriki dönemde kurulacak İsrail
Devleti’ne ekonomik kaynak sağlamayı amaçlamıştır.
§ Türkler
Tarafından Kurulan Milli Varlığa Düşman Cemiyetler
Saltanat ve hilafet yanlısı olup, Türkler
tarafından kurulmuşlardır.
İtilaf Devletleri
tarafından desteklenmiş, manda ve himaye fikrini savunmuşlar ve
Anadolu’da milli bilinci yok etmeye çalışmışlardır.
1)
Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
Ø Vatanın
kurtuluşunu padişah ve halifenin emirlerine uymakla sağlanabileceğini
savunmuştur.
2)
Teali İslam Cemiyeti
Ø Kurtuluşu, halifenin
buyruklarına uymakta gören cemiyettir.
Ø Dini
istismar ederek Bursa ve Konya’da şubeler açmışlarsa da halktan fazla ilgi
görmemişlerdir.
3)
Kürt Teali Cemiyeti
Ø Wilson
İlkeleri’ne dayanarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu
bölgelerinde bağımsız bir Kürt devleti kurmayı amaçlamıştır.
Ø Önce
Ruslar, daha sonra da İngilizler tarafından desteklenmiş,
Doğu Anadolu’da şubeler açmışsa da bölge halkından destek görmemiştir.
4)
İngiliz Muhipleri Cemiyeti
Ø Görünüşteki amacı
Osmanlı Devleti’ne yardım sağlamak, gerçek amacı ise, Osmanlı Devleti’ni
İngiliz manda ve himaye yönetimine sokmaktır.
Ø Kurucuları
arasında Sadrazam Damat Ferit Paşa ve padişah Vahdettin de
bulunmaktadır.
5)
Wilson Prensipleri Cemiyeti
Ø Amerika
mandaterliğini savunan yazar ve gazeteciler tarafından kurulan
bu cemiyetin bazı üyeleri (Halide Edip) sonradan Milli Mücadele saflarına
katılmışlardır.
6)
Hürriyet ve İtilaf Fırkası
Ø 1911 yılında İttihat
ve Terakkicilere karşı saltanatı savunmak amacıyla kurulan partidir.
Ø Kurutuluş Savaşı
yıllarında da milli mücadeleye karşı olanların toplandığı bir örgüt haline
gelmiştir.
Ø Alemdar
ve Peyam-ı Sabah gazetelerinde görüşleri
yayımlanmıştır.
7)
Nigahban Cemiyeti: Osmanlı ordusundan emekli olmuş subaylar
tarafından kurulmuştur. Milli Mücadele’ye karşı çıkan ayaklanmalara destek
vermişlerdir (I. TBMM dönemi – Düzce – Adapazarı Ayaklanması).
§ Milli
Cemiyetler
Þ Direnme
cemiyetleri olarak da geçen bu cemiyetlerin kuruluş nedenleri;
F Mondros
Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu topraklarının yer yer işgal
edilmesi
F Bu
işgaller karşısında Osmanlı Hükümeti’nin kayıtsız kalması
Milli Cemiyetler, işgaller ve zararlı
cemiyetlerin faaliyetlerine karşı halkı bilinçlendirme, örgütlendirme
düşüncesindeydiler.
Direnme cemiyetlerine genel olarak “Müdafaa-i Hukuk
Cemiyetleri (Hakları Savunma Dernekleri)” adı verilmiştir.
Birbirinden
habersiz kurulan bu cemiyetler, bulundukları bölgenin (yerel) kurtuluşunu
sağlamayı amaçlamışlardır.
1)
Trakya – Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
Ø Kurulan ilk
milli cemiyettir. Edirne merkezli kurulmuştur.
Ø Amacı, Doğu
Trakya’nın Yunanistan’a katılmasını önlemektir.
Ø Özellikle bölgedeki
Yunan işgallerine ve Mavri Miracı Rumlara karşı mücadele
etmiştir.
Ø Bu amaçla Edirne
ve Lüleburgaz Kongreleri’ni düzenlemiştir.
Ø Yeni
Edirne ve Ahali gazetelerinde görüşlerini yayımlamışlardır.
Ø Bu
cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Trakya’da yeni bir Türk
devleti (Trakya Cumhuriyeti) kurmayı amaçlamıştır.
2)
İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti
Ø İzmir’in Paris
Barış Konferansı’nda Yunanlılara verileceğinin duyulmasından sonra kurulmuştur.
Ø Amacı, Batı
Anadolu’nun Türklere ait olduğunu dünyaya duyurmaktır. Ayrıca
oluşabilecek düşman işgaline karşı silahlı mücadele yapmayı da kabul
etmiştir.
Ø Ancak bu cemiyet
çeşitli sebeplerden ötürü etkili bir çalışma yapamamış, İzmir’in işgalinden
hemen önce adını değiştirerek İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti olmuştur
(14 Mayıs 1919).
Ø Redd-i
İlhak Cemiyeti’nin önemli faaliyetlerinden biri Batı Cephesi’nin kurulmasını
sağlayan Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri’ni düzenlemiş
olmasıdır.
3)
Şark Vilayetleri (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti
Ø Kuruluş
merkezi İstanbul’dur. Daha sonra cemiyetin merkezi
Erzurum’a taşınmıştır.
Ø Amacı,
Doğu Anadolu Bölgesi’nde kurulması tasarlanan Ermeni Devleti’ne engel
olmak ve bölgede meydana gelebilecek Ermeni işgallerine karşı,
bölge halkını örgütlemektir.
Ø Cemiyetin
almış olduğu kararlardan bazıları şunlardır;
F Bölgedeki Müslüman
Türk nüfus hiçbir suretle göç etmeyecek,
F Derhal dini,
ekonomik, sosyal ve ilmi alanda örgütlenmeye gidilecek,
F Doğu
illerinin saldırıya uğrayacak bir bölgesini savunmak için birleşilecek
NOT:
Bu kararların amacı, bölgedeki Türk nüfusunu azınlıklara
oranla her yönden güçlü tutmaktır. Mustafa Kemal, bu cemiyetin
yardımıyla Erzurum Kongresi’ni toplamıştır.
Ø Bu
cemiyet ayrıca Fransızca Lepays (Vatan), Türkçe Hadisat ve
Albayrak gazetelerini çıkarmıştır.
4)
Kars İslam Şurası: Doğu Anadolu’daki Ermeni faaliyetlerine
karşı kurulmuştur. Erzurum Kongresi’ne temsilci göndermiştir.
5)
Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti
Ø Trabzon merkezlidir.
Ø Trabzon ve yöresine
yönelik Rum Pontus Devleti’nin kurulmasını engellemek ve Ermeni
iddialarına karşı bölge halkının haklarını savunmak amacıyla kurulmuştur.
Ø Bu
cemiyet Erzurum Kongresi’nin toplanmasına da yardımcı olmuştur.
6)
Kilikyalılar Cemiyeti
Ø İstanbul
merkezli kurulmuş, daha sonra cemiyet, merkezini Adana’ya taşımıştır.
Ø Çukurova
(Adana) Bölgesi’ndeki Fransız işgallerine ve Ermeni
çetelerine karşı, bölge halkını örgütlemeye çalışmıştır.
7)
Vahdet-i Milliye Cemiyeti: Bütün milli direniş cemiyetlerini
birleştirmeyi amaçlamıştır.
8)
Milli Müdafaa Cemiyeti: Anadolu halkına silah
sağlayan cemiyettir.
9)
Milli Karakol Cemiyeti: İstanbul’dan Anadolu halkına
silah ve mühimmat sevkiyat işlerini yürütmüştür.
10)
Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti: Sivas
valisi Reşit Paşa’nın eşi Melek Hanım ve arkadaşları tarafından Mustafa
Kemal’in isteği üzerine kurulmuştur. Kurtuluş Savaşı için destek
toplamışlardır.
11)
Milli Kongre Cemiyeti
Ø İstanbul
merkezli kurulmuştur.
Ø En
uzun ömürlü cemiyettir.
Ø Diğer cemiyetlerden
farklı olarak, milli mücadeleye bir bütün olarak yaklaşmıştır. Misak-ı
Milli’yi savunmuştur.
Ø Milli mücadelenin
haklılığını Dünya kamuoyuna duyurabilmek için basın yoluyla çalışmış,
Arapça, Fransızca ve İngilizce yayınlar çıkarmıştır.
Ø Kuva-i
Milliye tabirini ilk kez bu cemiyetin kurucularından olan Dr.
Esat Işık, hazırladığı raporlarında kullanmıştır.
Milli
Cemiyetlerin Özellikleri
İşgallere karşı Türk milletinden gelen ilk tepkidir.
Bu cemiyetlerin oluşumunda, bağımsızlığın korunması ve
milliyetçilik düşüncesi etkendir.
Osmanlı Hükümeti’nin işgallere karşı tepkisiz kalması üzerine
kurulmuşladır.
Cemiyetlerin kurulmasında azınlıkların zararlı
faaliyetleri de etkili olmuştur.
Ulusal bilincin uyanmasına katkıda bulunmuşlardır.
Yeni bir devlet kurma amacı taşımazlar (Trakya -
Paşaeli Cemiyet hariç).
Düşmanı belirli bir süre oyalamışlardır.
Kuva-i Milliye hareketi, bu cemiyetlerin
çalışmaları sonucu vücut bulmuştur.
Başlangıçta basın yayın yoluyla mücadeleyi seçmişlerse de
(Wilson İlkeleri’ne güveniyorlardı) ileriki dönemde çoğunluğu silahlı
mücadele yönüne kaymıştır (İzmir’in işgali üzerine).
Cemiyetlerin Milli Mücadele açısından en olumsuz yönü, bölgesel
kurtuluşu amaçlamaları ve birbirinden kopuk hareket etmeleridir (Milli
Kongre Cemiyeti hariç).
Bu olumsuzluk,
direnme cemiyetlerinin Sivas Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i
Hukuk Cemiyeti’nin çatısı altında birleştirilmesiyle giderilmiştir (Bunun
nedeni Kurtuluş Savaşı’nı tek bir merkezden yönetme düşüncesidir.)
