İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ LİSE1

TÜRKLERİN İSLAMİYET’E GİRİŞİ

▪Hz.Ömer’in Sasani Devletini yıkmasıyla beraber Türkler ile Araplar komşu oldu.

▪Hz.Osman zamanında Türkler ile Araplar ilk mücadelelerini etmişlerdir.

▪Emevilerin Arap milliyetçiliği politikası izlemeleri, İslamiyet’in Müslümanlar arasında yayılmasını önlemiştir.

▪Abbasilerin Türklere değer vermesi ile Arap ve Türkler arasındaki ilişkiler daha da gelişmeye başladı.

▪Talas savaşında (751) Türkler, Çinlilere karşı Arapları desteklemişlerdir. 

Talas Savaşının Önemi:

▪Orta Asya Çin egemenliğine girmekten kurtuldu.

▪İslamiyet Türkler arasında yayılmaya başladı.

▪Bu olay Türk İslam Tarihinin başlangıcı oldu.

▪Müslümanlığı kabul eden ilk Türk boyu Karluklardır. Bunu Yağma ve Çiğil Türkleri takip etmiştir.

▪Talas savaşı kağıt, matbaa, barut ve pusula gibi teknik buluşların dünyaya yayılmasında etkili oldu.

Türklerin İslamiyet’e Girmelerinin Nedenleri:

▪Eski Türk dini ile Müslümanlık arasın- daki benzerlik,

▪Türk toplumu yapısının İslamiyet ile bağdaşması,

▪İslam Medeniyetinden Türklerin etkilen- mesi,

▪Çin ve Müslümanların arasında kalan Türklerin, tarihi düşmanlarına karşılık Müslümanları tercih etmeleri,

▪ Türklerin Müslüman tüccarlar ile ticaret yapması,

▪ Abbasiler’in ırkçı bir politika takip etmemesi,

Türklerin İslamiyet’e Hizmetleri:

▪İslamiyet’in yayılmasında etkili oldular.

▪Haçlı seferlerine başarıyla karşı koydular.

▪Halifeliği dış tehlikelere karşı korudular

▪İslam ülkelerinde bilimin gelişmesini sağladılar.

                            KARAHANLILAR (840-1212)

▪Karahanlı Devleti, Karluk, Yağma ve Çiğil adlı Türk boylarından meydana gelmekteydi.

▪Bilge Kül Kadir Han tarafından Batı Türkistan da kurulmuştur.

▪Satuk Buğra Han zamanın da İslamiyet’i kabul ettiler. Karahanlılar ilk Türk Müslüman devletidir.

▪Karahanlılar, Gazneliler ile birleşerek Samanoğullarına son verdiler. Gazneliler ile de  mücadele etmişlerse de yenilmişlerdir.

▪ İlk ticari amaçlı kervansaraylar Karahanlılar tarafından yapılmıştır.

▪ Resmi dil olarak Türkçe’yi kullanmışlardır.

▪Türk İslam Tarihine ait ilk edebi eserler, bu dönemde ortaya çıkmıştır.

   Eser                                    Yazarı

-Kutadgu Bilig  -------------Yusuf Has Hacip

-Divan-ı Hikmet -----------Ahmet Yesevi

-Divan-ı Lügat-i Türk -----Kaşgarlı Mahmut

-Atabet-ül Hakayık --------Edip Ahmet Yükneki

▪Devletin en parlak zamanı, Yusuf Kadir Han zamanıdır.

▪Yusuf Kadir Han’ın ölümünden sonra devlet Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.

▪Doğu Karahanlılara Karahitaylar, Batı Karahanlılara ise Harzemşahlar son vermiştir.

GAZNELİLER (963-1187)

▪ Samanoğullarının Horasan Valisi Alp Tekin, bu devletin zayıflamasından yararlanarak Afkanistan’da ki Gazne şehrine egemen olarak devletini kurmuştur.En parlak dönemi Gazneli Mahmut zamanıdır.

▪Gazneli Mahmut, Hindistan’a 17 sefer yaptı. Bu seferlerde büyük başarı kazandı ve Hindistan da İslamiyet yayılmaya başladı.

▪Gazneli  Mahmut, Karahanlılar ile birleşerek Samanoğulları’na son verdi.

▪Gazneli Mahmut Abbasi Halifesini, Şii Büveyhioğullarının baskısından kurtardığı için halife, Mahmut’a “Sultan” ünvanını verdi. Böylece Gazneli Mahmut, Sultan ünvanını kullanan ilk Türk hükümdarı olmuştur.

▪Sultan Mesut dönemin de, Tuğrul ve Çağrı Bey komutasındaki Selçuklular ile Dandanakan Savaşı yapıldı(1040).Gazneliler bu savaştaki yenilgiden sonra,  bir daha toparlanamayarak yıkılışa geçtiler.

▪Gazneliler, Gurlular tarafından yıkıldı.

                               BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)

A-Kuruluş Devri

▪Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun, Kınık Boyu’na mensuptur.

▪Selçukların atası kabul edilen Dukak, Oğuz Yabğu Devletinde Subaşıydı. Dukak’ın ölümünden sonra yerine Selçuk Bey geçti.

▪Selçuk Bey, Oğuz Yabğusu ile arası açılınca, kendine bağlı kuvvetlerle Cent şehrine yerleşti. Burada İslam dinini kabul etti.

▪Selçuk Bey’den sonra yerine oğlu Arslan Yabğu ğeçti. Gazneli Mahmut, Arslan Yabğu’yu yakalatarak hapsettirdi.

▪Arslan Yabğu’nun ölümünden sonra Selçukluların başına Selçuk Bey’in torunları olan Tuğrul ve Çağrı Bey geçti.

▪Tuğrul ve Çağrı Bey Gazneliler ile Dandanakan Savaşını yaptılar(1040).

Dandanakan Savaşı’nın Sonuçları:

1-Gazneliler yıkılış dönemine girerken Selçuklularda yükselme dönemi başladı.

2-Devletin merkezi Nişabur dan Rey’e taşındı.

3-Tuğrul Bey sultan ilan edildi ve Selçuklu Devleti resmen kuruldu.

▪Bu dönemde Selçuklular Bizans ile Pasinler Savaşını yaptı (1048). Bu savaş Selçukluların Bizans ile yaptığı ilk savaş ve ilk zaferdir.

B- Yükselme Devri

▪Tuğrul Bey’in ölümünden sonra yerine Alp Arslan geçti.

▪ Alp Arslan Kars, Gürcistan ve Ani Kalesini ele geçirdi.

▪ Bizans ordusu Türk akınlarını durdurmak ve Türkleri Anadolu dan atmak için Türkler ile Malazgirt Savaşını yaptı(1071).

Malazgirt Savaşının Önemi :

1-Anadolunun kapıları Türklere açıldı.

2-Türkiye tarihi bu savaşla başladı.

3-Bizans vergiye bağlandı .

▪ Alp Arslan dan sonra oğlu Melikşah hükümdar oldu.

▪ Melikşah zamanı Selçuklular’ın en parlak dönemidir.

▪Vezir Nizam’ül Mülk, Nizamiye Medreselerini ve İkta sistemini kurarak devletin yükselmesinde önemli rol oynadı.

C- Yıkılma Devri

▪Melikşah’ın ölümünden sonra taht kavgaları başladı. Bu durum merkezi otoritenin zayıflamasına neden oldu.

▪Sultan Sancar’ın, Karahitaylılar ile yaptığı Katvan Savaşını (1141)  kaybetmesi devletin zayıflamasına zemin hazırladı.

▪Sultan Sancar’ın Oğuz isyanını bastıramaması ve ölmesi üzerine Büyük Selçuklu Devleti yıkıldı.

▪Devletin yıkılmasında: Haçlı seferleri, Türkmenlerin devlete küstürülmeside etkili olmuştur.

▪Büyük Selçuklu Devletinin zayıflamasından sonra bu aileye mensup kişiler; Anadolu Selçukluları, Suriye Selçukluları, Kirman Selçukluları, Irak Selçuklularını kurdular.

KÜLTÜR VE UYGARLIK

1-Devlet Yönetimi

▪Ülke hanedan üyelerinin ortak malı idi. Bu durum devletlerin kısa sürede yıkılmasına neden olmuştur.

▪Devletin başında Sultan,Han,Hakan ünvanlı bir hükümdar bulunurdu.

▪Sultandan sonra en yetkili kişi Vezirdi. Sultanın eşi “Hatun” da yönetimde söz sahibi idi.

▪Sultandan sonra yerine oğlu hükümdar olurdu. Para bastırmak, hutbe okutmak hükümdarlık simgelerindendi.

▪Devlet işleri Divan adı verilen bir kurulda görüşülürdü.Divana Vezir başkanlık ederdi.

▪Ülke yönetim bakımından eyaletlere ayrılmıştı. Eyaletleri yöneten Şehzadelerin yaşları küçük ise yanlarına Atabeyler gönderilirdi. Atabey, şehzadenin askerlik, yönetim ve eğitim bakımından yetişmesini sağlardı.

▪Mahkeme, adalet ve hukuk işlerine Kadılar bakardı.

2-Ordu

▪Onlu sisteme göre ordularını teşkilatlandıran Karahanlılar da orduyu Subaşı denilen ordu komutanı idare ederdi. Savaşlarda en çok kullanılan taktik “Turan Taktiği” idi.

▪Gazne ordusu farklı milletlerden oluşuyordu. Bu durum Gaznelilerin kısa sürede yıkılmasına neden olmuştur.

▪Selçuklu ordusu ise daha teşkilatlı idi. Büyük Selçuklular ordularını üçe bölmüşlerdi:

-Gulam Askerleri (Hassa Ordusu): Genellikle savaş sonunda esir edilen gençlerden oluşuyordu.Hükümdarın yanında bulunan ve maaş alan askerlerdi.

-İkta Askerleri: Selçukluların askeri teşkilatta yaptığı en önemli yeniliktir. Komutan veya askerlere hizmet karşılığı verilen topraklara “İkta” denirdi. İkta sahipleri bu toprakların karşılığında asker beslerlerdi. Bu askerlere “İkta Askerleri” denirdi. Bu uygulama ile devlet hazineden para harcamadan  güçlü bir orduya sahip olmuş, üretimde süreklilik, topraklarda güvenlik sağlanmıştır.

-Yardımcı Kuvvetler:Selçukluların egemenliğini tanımış devletlerin savaş sırasında gönderdiği kuvvetlerden oluşmaktaydı.

3-Sosyal ve Kültürel Yaşam

▪Halk göçebeler, köylüler ve şehirliler olmak üzere üçe ayrılırdı. Göçebeler hayvancılıkla, köylüler tarım ve hayvancılık ile, şehirliler ise  ticaret ve sanatla uğraşırlardı.

▪Türk toplumunda ayrıcalıklı sınıflar yoktu. Toplumda sıkı bir yardımlaşma duygusu hakim idi. Yardımsever insanlar bir araya gelerek vakıflar kuruyorlardı.

4-Dil Edebiyat ve Bilim

▪Türk İslam devletlerinde genel olarak resmi dil Farsça, bilim dili ise Arapça idi. Yalnız Karahanlılarda Türkçe hem resmi dil hem de bilim dili olmuştur.

▪Kaşgarlı Mahmut, Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin üstünlüklerini göstermek amacıyla “Divan-ı Lügat it Türk” ü yazmıştır.

▪Büyük Selçuklu veziri Nizam’ül Mülk , Alp Arslan’ın emri ile “Nizamiye Medreselerini” kurmuştur.

TOLUNOĞULLARI (868-905) ▪Ahmet bin Tolun tarafından Mısır’da kurulmuştur. ▪İdarecileri Türk, halkı Arap olan Türk İslam devletiydi. Mısır’da kurulan ilk Türk devletidir. ▪Bu devleti Abbasiler yıktı. AKŞİTLER (İHŞİTLER) (935-969) ▪Muhammed bin Toğuç tarafından Mısır’da kuruldu. Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.

▪Yöneticisi Türk halkı Kıpti olduğu için kısa sürede yıkılmışlardır. ▪Bu devleti Fatimiler yıktı. ▪Hicaz bölgesine hakim olan ilk Türk devletidir. MOĞOLLAR (1196 -1227) ▪Temuçin (Cengiz Han),  Moğolistan’da devletini kurmuştur. Devletin başkenti, Karakurum’dur. ▪Cengiz Han, Çin’e saldırı yaparak Pekin’i aldı. ▪Moğolları bir bayrak altında toplamıştır. ▪Cengiz Han, Harzemşahlar ve Karahitaylar ile savaşarak onları ortadan kaldırmıştır.   ▪Cengiz Han, ülkeyi dört oğlu arasında paylaştırdı. Cengiz Han’ın ölümünden sonra yerine Ögedey Kağan geçti. Oğulları devlet birliğini sağlayamadılar ve devlet Altın Orda, İlhanlılar, Çağatay ve Kubilay Hanlığı olmak üzere dörde ayrıldı. Not: 1- Moğolların batı seferleri sırasında bir çok Türkmen Moğolların önünden kaçarak Anadolu’ya girdi. Bu durum Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandırmıştır. 2- Moğolların yönetiminde Türkler önemli rol oynadığı için bu devlete Türk- Moğol Devleti de denir. ALTIN ORDA DEVLETİ (1227-1502) ▪Batu Han (Cengiz Han’ın torunu) tarafından, Karadeniz’in kuzey doğusunda kurulmuştur. Başkenti Saray şehridir. ▪Berke Han zamanında İslamiyet’i kabul ettiler. ▪İlhanlılar ile mücadele etti. ▪Özbek Han zamanında devlet en güçlü zamanını yaşadığı gibi ülke tamamen Müslüman olmuştur. ▪Rusya’nın güneye inmesini önlemişlerdir. ▪Timur, Altın Orda üzerine sefer yaparak başa Kutluk’u geçirmiştir. Bu olaydan sonra devlet; Kazan, Kırım, Nogay, Buhara, Hive, Kasım hanlıkları kurulmuştur. MEMLÜKLÜLER (1250-1517) ▪Kölemen emiri Aybey, Eyyubilere son vererek Memlük Devleti’ni kurdu. ▪Memlük Sultanı Baybars, Anadolu’yu işgal ederek Suriye’ye giren Moğolları, Ayn-ı Calut Savaşı (1260) ile ilk defa mağlup etmeyi başarmıştır. Bu yenilgi ile Moğolların ilerleyişi durdu. Baybars Haçlılarla da mücadele etti. ▪Baharat yoluna hakim olan Memlükler kısa sürede zenginleştiler. ▪Moğollardan kaçan Abbasi halifesini koruyarak, halifeliği devam ettirdiler. ▪Memlükler, Hicaz su yolları meselesinden dolayı, fatih döneminde Osmanlı Devleti ile ilk kez  karşı karşıya geldiler. Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim, Mercidabık ve Ridaniye Savaşlarını yaparak Memlüklere son vermiştir.  EYYUBİLER (1174-1250) ▪Haçlı saldırıları karşısında zor durumda kalan Fatımiler, Nureddin Mahmut Zengi’den yardım istediler. Zengi, Şirkuh komutasında bir ordu göndererek Mısır’a hakim oldu. Şirkuh ölünce, bu orduda bulunan Selahattin Eyyubi, Fatimi egemenliğine son vererek Mısır’da yönetimi ele aldı. Zengi ölünce de Mısır’da bağımsız bir devlet kurdu. ▪Haçlılar ile Hıttin Savaşını (1187) yaparak, Kudüs, Suriye, Filistin, Musul’u ele geçirdi. Haçlıları orta doğudan temizledi. ▪Selahattin, sağlığında ülkeyi ailesi arasında paylaştırdı. Selahattin’in ölümünden sonra devlet küçüklü büyüklü devletlere ayrıldı. Bunlardan en büyüğü Mısırda kurulan Eyyubi Devleti dir.  ▪Kölemenlerin komutanı Aybey, Eyyubi devletini yıktı. Not: Eyyubiler ordularını Oğuz ve Kıpçak Türk’lerinden meydana getirir ve bunlara Memlük (Kölemen) adını verirlerdi. AKKOYUNLULAR (1370-1502) ▪Kara Yülük Osman Bey tarafından kurulmuştur. ▪En güçlü zamanlarını Uzun Hasan zamanında yaşadılar. ▪Uzun Hasan Osmanlı Devleti Padişahı Fatih ile Otlukbeli Savaşı’nı yaparak yenilmiştir (1473). ▪Otlukbeli savaşından sonra zayıflayan Akkoyunlu Devleti, Şah İsmail tarafından yıkıldı. TİMURLULAR (1370-1507) ▪Timur (Timurlenk - Aksak Timur), Orta Asya, İran, Hin- distan, Azerbeycan (Çağatay Devletinin topraklarında) devletini kurmuştur. Başkenti Semerkant’tır. ▪Timur, Altın Orda Devleti’ni yıkmıştır. Bu durum Rusların güçlenmesine yol açtığından Türk dünyası için zararlı oldu. ▪Timur, Osmanlı Devleti Sultanı, Yıldırım Bayezit ile Ankara Savaşını yaptı ve Osmanlı Devleti’ni ağır bir yenilgiye uğratarak, Yıldırım’ı esir aldı (1402). ▪Timur dan sonra Şahruh ve Uluğ Bey geçti. Uluğ Bey matematikçi ve Astronomdu. ▪Özbekler, Timur Devleti’ni yıktılar. KARAKOYUNLULAR (1380-1460) ▪Bayram Hoca, Erzurum, Erciş ve Musul dolaylarını alarak devletini kurdu. ▪Karakoyunlular, Azerbeycan’ı Türkleştirdiler, Artuklula- ra son verdiler ve devlet teşkilatında İlhanlıları kendilerine örnek aldılar ▪En tanınmış hükümdarı Kara Yusuf’tur. ▪Timur ile mücadele eden Karakoyunlular, Osmanlılara sığınarak Ankara Savaşına neden oldular. ▪Akkoyunlular tarafından yıkıldı. BABÜRLÜLER (1526-1858) ▪Timur hanedanından Babür Şah, Kuzey Hindistan, Afganistan’da devletini kurdu. Başkenti Agra’dır. ▪Babür Şah “Babürname” isimli eseri yazmıştır. ▪Babür Devleti, medeniyet adına en parlak zamanını Şah Cihan zamanında yaşamıştır. Şah Cihan, kaybettiği karısı Mümtaz Mahal adına Taç Mahal adlı mimari yapıyı yaptırmıştır. ▪İngilizler bu bölgeye hakim olarak, Babür Devleti’ne son verdiler. KÜLTÜR VE MEDENİYET 1-Devlet Yönetimi ▪Moğollar Türkler ile yaşadıkları için Türk kültür ve medeniyetinden etkilenmişlerdir. ▪Moğollarda hükümdarlık babadan oğla geçer ve Cengiz Han’ın koyduğu yasalara göre yönetilirdi. (Cengiz Yasaları) ▪Moğollar da hükümdarın başkanlık yaptığı bir “Kurultay” isimli bir meclis vardı. Kurultay’da devlet işleri görüşülür ve devletin başına geçecek kişinin hanlığı onaylanırdı. ▪Timur Han soyundan olmadığı için Han yerine Emir ünvanını kullanmıştır. Timur ordu teşkilatında  da fillerden yararlanmıştır. Babür Devleti’nin başındaki olan Hükümdarlar, Padişah ünvanını kullanmışlardır. ▪Memlüklerde hükümdarlık saltanat şeklinde değildi. Güçlü olan her komutan sultan olabilme hakkına sahipti. 2-Din ve İnanış ▪Moğollarda birden çok din ve inanış anlayışı vardı. Totemizm, Şamanizm,  Budizm ve Hristiyanlık bunlardan birkaçıydı. Şamanizm de din adamlarına Şaman yada Kam denirdi. Bunlar dini törenleri yönetirdi. ▪Berke Han zamanında, Altın Orda Devleti İslamiyet’i kabul etti. 3-Yazı Dil ve Edebiyat ▪O dönemden kalma en ünlü eser Reşidüddin tarafından yazılan “Moğolların Gizli Tarihi” isimli eserdir. Bu eserde Moğolların yaşam biçimleri ile ilgili bilgiler verilmiştir. ▪Altın Orda Devleti ve Çağatay hanlığı zamanında Türkçe daha da gelişmiştir. Doğu Türkçe’sine “Çağatayca” edebiyata da “Çağatay Edebiyatı” denilmiştir. ▪Çağatay edebiyatının en önde gelen ismi Ali Şir Nevai’dir. Ali Şir Nevai, Türk dilinin Farsça’dan üstün olduğunu göstermek için “Muhakemetü’l Lügateyn” (iki dilin karşılaştırılması) adlı eserini yazdı. ▪Babür, “Babürname” adlı eseri yazmıştır 4-Sosyal ve Ekonomik Yaşam, Bilim-Sanat ▪Moğollar göçebe bir hayat yaşarlardı. ▪Moğollarda sosyal yapı; Han ve ailesi, Noyanlar, askerler, halk ve köleler diye sınıflanırdı. ▪Timur Devleti hükümdarı Ulug Bey, astronomi ve matematikle uğraşmış, rasathane yaptırmıştır. ▪ Şah Cihan, Taç Mahal’i yaptırmıştır.