TERAKKİPERVER CUMHURİYET PARTİSİ

TERAKKİPERVER CUMHURİYET PARTİSİ

(17 KASIM 1924 - 5 HAZİRAN 1925)

Ø Kurtuluş Savaşı yıllarında Mustafa Kemal'in Milli Mücadeleyi birlikte yürüttüğü yakın silah arkadaşları tarafından kurulmuştur (İlk şubesini Urfa’da açmıştır.).

Ø Partinin kurucuları Kazım Karabekir (Partinin başkanı), Refet Bey (Bele), Rauf Bey (Orbay) Ali Fuat Bey (Cebesoy), Adnan Bey (Adıvar)’dır.

Ø Bu partinin kurulmasında Mustafa Kemal Paşa ile silah arkadaşları arasında meydana gelen siyasi görüş ayrılıkları etkili olmuştur.

Ø Partinin kurucuları aynı zamanda ordu mensubu subaylardı. Bu nedenle 19 Aralık 1924’te bir yasa çıkartıldı. Bu yasaya göre ordu mensubu olanlar siyasi partilere üye olamayacaklardı. Bu nedenle Terakkiperver Fırkasının kurucuları ordudan istifa etmek zorunda kalmışlardır.

NOT: Bu yasanın çıkmasında 1924’te Hakkâri’de çıkan Nasturi Ayaklanması’nı ordunun güçlükle bastırması da etkili olmuştur (Bunun nedeni ordunun siyasete karışmasıdır.). Ayrıca bu isyanda Musul konusunda Türkiye’yi zayıf düşürmek isteyen İngiltere’nin de etkisi vardır.

NOT: Bu yasanın çıkarılmasındaki amaç; ordunun siyasete karıştırılmamasıdır. Ayrıca bu uygulamayla ulus egemenliği ilkesi pekiştirilmiş oldu.

Ø Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Programı ve İlkeleri;

   Bireysel özgürlükler korunacak

   Vekil     seçimlerinde     tek     derece     usulü

uygulanacak

  Milletin açık vekâleti alınmadıkça, Anayasa değiştirilmeyecek

   Âdem-i    Merkeziyet   esası    kabul    edilecek

(yerinden yönetim uygulanacak)

 Cumhurbaşkanı olan kişinin milletvekilliği kaldırılacak

   Bütçeden maaş alan devlet görevlilerinin siyasi partilere üye olması engellenecek

   Dini düşünce ve inançlara saygılı olunacak

   Serbest     ekonomi     politikası     (liberalizm)

uygulanacak

 Hükümete ait çiftlik ve araziler topraksız köylülere verilecek

NOT: Liberalizm; ekonomi alanında sermayenin kişilerce kullanılması ve ekonomik teşebbüslerin özel sektörce gerçekleştirilmesidir.

Ø Terakkiperver Fırka ülke genelinde örgütlenmeye başlayınca rejim ve laiklik karşıtı olanlar da bu partiye girmeye başlamıştır.

Ø Bu sıralarda, parti, Doğu’da çıkan Şeyh Sait Ayaklanması’yla ilgisi olduğu gerekçesiyle 5 Haziran 1925'te kapatılmıştır. Böylece çok partili hayata geçişin ilk denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

NOT: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, kurulan ikinci siyasi parti ve ilk muhalefet partisidir.