İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

          İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

*Türklerin anayurdu Orta Asya’dır. Orta Asya, doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Sibirya düzlükleri, güneyde ise Hindikuş, Tibet ve Karanlık Dağları ile çevrilidir.

*Bölge yüzey şekilleri itibariyle yüksek platolardan oluşmakta, karasal iklim hüküm sürmekte, bozkır bitki örtüsü görülmektedir. Bu nedenle tarıma elverişli bir yer olmayan bölgede yaşayanlar hayvancılıkla uğraşmışlar ve göçebe bir yaşam sürmüşlerdir.

 Göçebe kültürünün sonucunda şu durumlar ortaya çıkmıştır;

 Merkezi yapı güçlenememiş (boylar federasyonu şeklinde örgütlenme vardı.),

 Mimari ve şehircilik ortaya çıkmamış,

 Ekonomi, hayvancılığa dayalı kalmış,

 Sanat, taşınabilir eşya ve hayvan figürleri üzerine yapılmıştır. Ayrıca çadır sanatı gelişmiştir.

 Yazılı hayat geç başlamış, onun yerine sözlü edebiyat ve sözlü hukuk (töre) gelişmiştir.

 Hapis cezaları kısa süreli olmuştur.

 Toplum dayanışmacı olmuş ve imtiyazlı (ayrıcalıklı) bir sınıf anlayışı görülmemiştir. (Kölelik de yoktur.).

 Özel mülkiyet anlayışı gelişememiştir.

 At ve koyunun etkin olduğu bir bozkır kültürünün gelişmesini sağlamıştır.

 Askeri yapı gelişmiştir.

Þ Orta Asya’nın Tarih Öncesi Devirlere ait ilk kültür merkezleri;

¶ Anav (M.Ö. 4500 – M.Ö. 1000): Orta Asya’nın en eski kültürüdür.

¶ Kelteminar, Afanasyeva (M.Ö 3000 – M.Ö. 1700): Bu kültür çevresi geniş bir alanı etkileyerek Orta Asya uygarlığının temelini oluşturmuştur.

¶ Andronova (M.Ö. 1700 – M.Ö. 1200): Bu kültürde yaşayanlar atı evcileştirmişlerdir.

¶ Karasuk (M.Ö. 1200 – MÖ. 700): Orta Asya uygarlığında demir ilk defa bu bölgede işlenmiştir.

¶ Tagar (M.Ö.700 – M.Ö. 100): Orta Asya’daki kültürlerin en gelişmiş olanıdır.

 Türklerin Orta Asya’dan Göç Sebepleri:

 İklim ve bitki örtüsündeki olumsuz değişiklikler (kuraklık, otlak ve meraların azalması, tarım alanlarının daralması),

 Salgın hayvan hastalıkları,

 Boylar arası hâkimiyet mücadelesi,

 Hızlı nüfus artışı,

 Dış baskılar (bağımsızlık düşüncesi),

 Dünya hâkimiyeti düşüncesidir.

 Doğuya gidenler; Uzakdoğu ve Çin’e, Batıya gidenler; Anadolu, Avrupa, Mezopotamya, Suriye ve Mısır’a, Kuzeye gidenler; Sibirya içlerine kadar, Güneye gidenler; Hindistan, Afganistan ve İran’a kadar uzanmışlardır.

 Göçlerin Sonucunda;

 Göç edenlerin çoğu, gittikleri bölge halkı içerisinde kendi milli benliklerini kaybetmişlerdir.

 Farklı kültürlerin kaynaşması, yeni uygarlıkların meydana gelmesinde etkili olmuştur.

 Türkler teşkilatçı özellikleri sayesinde göç ettikleri yerlerde güçlü devletler kurmuşlardır.

 Göç edenler gittikleri bölgelere daha yüksek bir medeniyeti götürmüşlerdir. Örneğin; maden işlemeciliği, dünyaya Orta Asya göçleriyle yayılmıştır.

 Türkler gittikleri yerlerde devlet yönetimi ve askeri teşkilatlanma açısından örnek olmuşlardır.

 Batıya giden Türkler, Kavimler Göçü’ne neden olmuşlardır.

 Göçler sonucunda Türk Tarihini bir bütün olarak incelemek zorlaşmıştır.

· Orta Asya’dan göç etmeyen Türk toplulukları Orta Asya’nın çeşitli bölgelerinde yaşamlarını sürdürmüşlerdir.

NOT-1: Göçleri kolaylaştıran etken; atın evcilleştirilmesi ve tekerleğin kullanılmasıdır.

NOT-2: Göç dalgasından ilk etkilenen bölgeler Ön Asya ve Çin olmuştur.

NOT-3: Yazı kullanılmadığından dolayı Türk göçleri ile ilgili kesin bilgiler elde etmek güçtür.

“Türk” Kelimesinin Anlamı

 Türk kelimesi “türemek” fiilinden gelmektedir. Ayrıca “Töreli” yani kanun ve nizam sahibi anlamında da kullanılmaktadır.

 Sıfat olarak kullanıldığında Türk kelimesi “güç, kuvvet” anlamındadır.

 Türk kelimesinin devlet adıyla tarihte ilk kez kullanılması 6. asrın içerisinde başlamıştır (Göktürkler). Daha sonraki dönemlerde Türk soyundan gelen bütün toplulukları ifade eden ulusal bir isim olmuştur.

 Tarih boyunca Türk adını taşıyan devletler; Göktürkler, Türkiye Cumhuriyeti, Hatay Türk Devleti, Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkmenistan’dır.

 Coğrafi bir ad olarak Türkiye - Türkia şeklinde ilk defa Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılmıştır. 11. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu için kullanılacaktır.

NOT: Tarihteki ilk atlı göçebe Türk topluluğu İskitler (Sakalar)’dır. Karadeniz’in kuzeyinde ve Orta Asya’nın batısında yaşamışlardır. En ünlü hükümdarları “Alp Er Tunga”dır. “Şu” ve “Alp Er Tunga” destanları vardır. Ordularında Amazon denilen kadın askerler bulundurmuşlardır.

İSLAMİYET’TEN ÖNCE KURULAN TÜRK

DEVLETLERİ

ASYA HUN DEVLETİ

(M.Ö. 220 - M.S. 216)

 Göçlerden sonra Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. Orhun ve Selenga ırmakları arasında kurulmuştur.

 Hunların merkezi, kutsal kabul edilen Ötüken’dir.

 Bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır (M.Ö. 220 - 209). Bu dönemde Çin’e yapılan akınlar sonucunda Çinliler tarafından ünlü “Çin Seddi” yapılmıştır.

 Mete Han Dönemi Asya Hunları’nın en parlak dönemidir (M.Ö. 209 - 74). Bu dönemde Asya’daki birçok kavim (bütün Türk boyları) Hunların hâkimiyetine girmiştir. Sınırlar; Moğolistan’dan Hazar Denizi’ne kadar genişlemiştir (Orta Asya Türk siyasi birliği ilk kez sağlanmıştır.).

 Mete Han’ın getirdiği “Devlet Hükümdar Ailesinin Ortak Malıdır.” töresi (veraset sistemi = kut anlayışı) ile askerlik ve orduda kullandığı “Onluk Sistem” daha sonraki Türk devletleri tarafından benimsenmiştir.

 Asya Hunları, taht kavgaları ve Çin entrikalarıyla M.S. 48’de Kuzey ve Güney Hunları olarak 2’ye ayrıldı. Kuzey Hunları M.S. 156’da Siyenpiler tarafından, Güney Hunları ise Çin tarafından yıkılmıştır.

 Kuzey Hunları’nın yıkılmasından sonra bölgedeki Türk boyları Batıya göç ederek Kavimler Göçü’nü başlatmışlardır.

 Kavimler Göçü’nün sonuçları;

Ø Avrupa büyük bir kargaşa içinde kaldı.

Ø Roma İmparatorluğu, Doğu ve Batı olmak üzere parçalandı. Batı Roma 476’da, Doğu ise 1453’te yıkıldı.

Ø Roma’nın 2’ye ayrılmasıyla Hıristiyanlık dini de Katolik ve Ortodoks olmak üzere ikiye ayrıldı.

Ø Avrupa’da Katolik Kilisesi ve Ruhban sınıfı halk üzerinde skolâstik düşünce sistemini uygulayarak baskı kurdu.

Ø Avrupa halklarının birbirleriyle kaynaşmasıyla bugünkü Avrupa milletleri oluşmaya başladı.

Ø Günümüz Avrupa devletlerinin temelleri atıldı.

Ø İspanya Müslümanların eline geçti.

Ø Alman Krallığı ve Papalık birleşerek Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’nu kurdular.

Ø Avrupa’da ilk Türk Devleti kuruldu.

Ø Avrupa topraklarında Derebeylik (Feodalite) kuruldu.

Ø İlkçağ bitti, Ortaçağ başladı.

NOT: Türk toplumlarında millet ve devlet olma bilinci ilk defa Asya Hunları’yla başlamıştır.

AVRUPA HUN DEVLETİ

(375 - 469)

 Kurucusu Balamir’dir. Macaristan civarında kurulmuşlardır.

 En parlak dönemlerini Attilla Dönemi’nde yaşamışlardır (434 - 453). Bu dönemde Balkan Seferleri sonucunda Margos ve Anatolyos antlaşmaları ile Bizans’ı yıllık vergiye bağlamıştır.

 Batı Roma üzerine yapılan Galya ve Roma Seferleri’yle de bu imparatorluk, Avrupa Hunları’na bağlanmıştır.

 Attilla’nın ölümünden sonra zayıflayan devlete Bizans devleti son vermiştir.

 Avrupa Hunları, Avrupa’da kurulan ilk Türk Devleti olduğu için diğer Türk boylarına yol gösterici olmuştur.

 Ayrıca Orta ve Doğu Avrupa’ya hakim olarak Balkanların Germen Kavimleri tarafından istilasına engel olmuştur.

 Avrupa Hunları; Bulgarların ve Macarların bugünkü topraklarına yerleşmesinde de etkili olmuştur.

 Avrupa Hunları Anadolu’ya ilk Türk akınlarını yapan devlettir.

GÖKTÜRKLER

(552 - 658)

 Orta Asya’da kurulan ikinci büyük Türk devletidir.

 Türk adını siyasi anlamda bir devlet adı olarak kullanan ilk devlettir (ulusçu anlayış).

 Göktürklerle ilgili ilk bilgiler Ergenekon Destanı’na dayanmaktadır. Bu nedenle ilk dönemlere ilişkin bilgiler net değildir.

 Asya Avar Hakanlığı’na bağlı olarak yaşayan Göktürkler Bumin Kağan önderliğinde bu devlete karşı 552’de isyan etti. Avarları yıkarak Ötüken merkezli olarak devlet kuruldu.

 Bumin Kağan Orta Asya’daki dağınık göçebe Türk boylarını tekrar bir bayrak altında toplamıştır (Orta Asya Türk Siyasi Birliği ikinci kez sağlanmıştır.).

 Bumin Kağan ülkeyi ikiye ayırmış ve Batı’nın yönetimini kardeşi İstemi Yabgu’ya vermiştir (ilk kez İkili Teşkilat uygulanmıştır.).

 En parlak dönem Mukan Kağan Dönemi’dir. Bu dönemde İpek Yolu’na hakim olabilmek amacıyla Bizans ve Sasani devletleriyle ittifak kurulmuştur.

NOT: Bu ittifaklarla Bizans’la ilk diplomatik ilişkiler bu dönemde başlamıştır.

 I. Göktük Devleti 582’de Çin entrikaları sonucu ikiye ayrılmıştır. 630’da Doğu, 658’de Batı Göktürkler Çin hâkimiyetine girmiştir.

II. GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK)

(682 - 745)

 682 yılında Kutluk Kağan tarafından Çin’e karşı başlatılan bağımsızlık mücadelesi sonucu Ötüken’de kurulmuştur.

 Devlete “Kutluk”, kendisine de devleti toparlayan, derleyen anlamına gelen “İlteriş” ünvanı verilmiştir.

 En parlak dönem Bilge Kağan ve Kültigin kardeşler döneminde yaşanmıştır. Bu dönemde devlet en geniş sınırlarına ulaşmıştır. Tonyukuk ise bu dönemin ünlü veziri ve genel siyasi danışmanıdır.

 Bilge Kağan Budizm’in benimsenmesi önerisini sunar. Ancak Vezir Tonyukuk bu dinin Türklerin ulusal kimliklerini bozacağı endişesiyle bu öneriyi reddeder. Bu durum hükümdarların yetkilerinin denetlebildiğini göstermektedir.

 Bilge Kağan’ın ölümünden sonra devlet çöküş dönemine girmiş, Basmil, Karluk ve Uygurların ayaklanması sonucu yıkılmıştır.

 Göktürklerin Önemi:

 Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlettir.

 38 harfli kendilerine özgü bir alfabe kullanmışlardır (İlk Türk Alfabesi).

 Türkler arasında millet ve devlet olma bilinci en üst düzeye bu devlet döneminde ulaşmıştır.

 Türk boyları ikinci kez Göktürk hâkimiyetinde bir bayrak altında toplanmıştır.

NOT: Bu özellikler Göktürklerin milliyetçi (ulusçu) yönlerini ortaya koymaktadır.

 Türk tarihinin bilinen en eski Türkçe yazılı belgeleri olarak kabul edilen Göktürk (Orhun) Kitabeleri Kutluk Devleti zamanında Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.

 Kitabelerin konusu; Türklerin siyasi yaşantıları ve Türk hükümdarlarının halka karşı sorumluluklarıdır (Sosyal Devlet anlayışı). Yazılış amacı ise; geçmişte yapılan hataların tekrarlanmamasıdır.

· Türklerde posta teşkilatını ilk olarak Göktürkler kurmuşlardır.

UYGURLAR

(745 - 840)

 Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. Başlangıçta devletin merkezi Ötüken olmuşsa da daha sonraları başkent Ordu - Balık (Karabalasagun) şehrine alınmıştır.

 Uygurlar Orta Asya hakimiyetini sağlayarak Çin’i vergiye bağlamışlardır (Talas Savaşı sonucunda).

 Bögü Kağan döneminde Çin’le olan siyasi ilişkiler sonucunda Maniheizm dinini resmi din olarak kabul etmişlerdir (763).

 Mani dininin yanı sıra Budizm dinini de kabul eden Uygurlar, bu dinlerin bazı yasaklarından dolayı hayvancılığı terk ederek tarım ve ticaretle uğraşmışlardır. Bunların bir sonucu olarak da göçebe hayatı terk etmişler ve yerleşik hayata geçmişlerdir

 Din değiştiren ilk Türk devletidir.

 Uygurlar 840’ta Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır. Bununla birlikte parça parça siyasi hayatlarını 13. yüzyıla kadar sürdürmüşlerdir (Turfan, Kaşgar ve Kansu Uygurları olarak). Bu yüzyıldan sonra Moğolların hâkimiyetine girmişlerdir.

NOT: Uygur kültürü Moğollar arasında yayılmış ve Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuştur.

 Uygurların Önemi:

 Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.

 Yerleşik hayatın bir sonucu olarak saraylar, tapınaklar gibi kalıcı mimari eserler bırakmışlardır.

 Yerleşik yaşamın bir sonucu olarak göçebe kültürü terk etmişler ve savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir. Fakat bilimsel ve kültürel etkinliklerde bulunarak uygarlık olarak ileri gitmişlerdir.

 Uygurlar, 18 harfli kendilerine özgü alfabeyi kullanmışlardır. Ayrıca Çinlilerden klişe matbaayı alıp kullanmışlar ve ilk Türkçe kitapları basmışlardır. Mani dininin terimlerini Türkçeye çevirmişlerdir (milli benliklerini korumak için). Bunun yanında kağıt imalathaneleri de açmışlardır.

NOT: Kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devleti Uygurlardır.

· Uygurlar ayrıca pusula ve ipek imalatını da Çinlilerden öğrenerek uygulamışlardır.

 12 Hayvanlı Türk Takvimi’ni yapmışlardır.

 Kendilerine ait Karabalasagun Yazıtları ve Şine-Usu Yazıtları vardır.

 Minyatür denilen bir tür resim sanatını geliştirmişlerdir. Orta oyunu da Uygurlara aittir.

 Uygurlar fresk (duvar resmi) sanatında çok ileri gitmişlerdir.

 Uygur şehirlerinde çeşitli dinlere ait mabetlerin yan yana olduğu görülmektedir. Bu durum Uygurlarda ibadet özgürlüğü olduğunu göstermektedir.

DİĞER TÜRK BOYLARI

VE

DEVLETLERİ

ASYA’DA DEVLET KURANLAR

AKHUNLAR (EFTALİTLER)

 Köken itibariyle Asya Hunlarına dayanmaktadır.

 V. yüzyılın ikinci yarısında Afganistan ve Kuzey Hindistan bölgesinde güçlü bir devlet olarak ortaya çıkmıştır.

 567’de Sasani - Göktürk ittifakı sonucunda yıkılmıştır (İpek Yolu için).

TÜRGİŞLER

 Batı Göktürklerin bir koluna mensupturlar.

 VII. asrın ortalarında güçlenmişlerdir. Ancak II. Göktürk Devleti kurulunca bu devlete bağlanmışlardır.

 Emevilerle mücadele ederek İslamiyet’in doğuya (Orta Asya) yayılmasını geciktirmişlerdir.

 Uygurlardan sonra ikinci olarak yerleşik yaşama geçen topluluktur. Ayrıca hükümdarları adına para bastıran ilk Türk topluluğudur (madeni para).

 766’da Karlukların hakimiyetine girmişlerdir.

KARLUKLAR

 Göktürklerin bir kolu olmasına rağmen bu devletin yıkılmasında etkili olmuştur.

 751 yılındaki Talas Savaşı’nda Müslüman Araplarla birlikte Çinlilere karşı mücadele etmiştir.

Þ Karluklar İslamiyet’i benimseyen ilk Türk topluluğudur.

 Karluklar, Moğollara itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur.

 Karluklar, ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlıların kurulmasında da etkili olmuştur (840).

KIRGIZLAR

 840’ta Uygurları yıkarak bağımsız bir devlet haline gelmişlerdir.

 920’de Karahitaylar tarafından yıkılmışlardır. 13. yüzyılda Moğolların hâkimiyetine girmişlerdir (Moğollara itaat eden ilk Türk topluluğudur.).

 Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra günümüzde Kırgızistan olarak varlığını devam ettirmektedir.

 Manas Destanları (en uzun destanımız) ve Yenisey Anıtları ile ünlüdürler.

ASYA’DAN AVRUPA’YA GÖÇ EDEN TÜRK BOYLARI

SİBİRLER (SABARLAR)

 V. ve VI. yüzyıllarda Batı Sibirya ile Kafkasların kuzeyinde etkili olmuşlardır.

 Bizans ve Sasanilerle temasta bulunmuşlardır.

 558 yılında Avarlar tarafından yıkılmışlardır.

 Sibirler Anadolu’ya ikinci Türk akınlarını yapan Türk topluluğudur.

HAZARLAR

 VI. ve X. yüzyıllar arasında Volga kıyıları ve Kırım arasında hüküm sürmüşlerdir.

 Bizans, Sasani ve Dört Halife döneminden itibaren İslam Devleti’yle temas kurmuşlardır.

 Hz. Osman Dönemi’nden itibaren Bizans’ın kışkırtması sonucu Müslüman Araplarla savaşmaya başlamışlardır.

NOT: Müslüman Araplarla ilk savaşlar bu dönemde başlamıştır.

 İslamiyet’in Kafkaslara girmesini ve Rusya’da yayılmasını engellemişlerdir.

 Peçenek saldırıları sonucu Hazarlar 965’te Kiev Ruz Knezliği tarafından yıkılmışlardır.

 Hazarlar yönetim kadrosu olarak Museviliği benimseyen ilk ve tek Türk devletidir.

 Hazarlar arasında Göktanrı, Hıristiyanlık, İslamiyet, Musevilik gibi dinler de yayılmıştır.

Þ Bu yönüyle Hazar ülkesinde dini hoşgörünün ve inanç hürriyetinin var olduğu söylenebilir.

AVARLAR (JUAN JUANLAR)

(568 - 805)

 Hem Asya’da hem de Avrupa’da devlet kurmuşlardır.

 Göktürklerin 552’de Orta Asya’da kurulmasıyla, Batı’ya göç ederek Macaristan topraklarına hâkim oldular.

 Sasanilerle işbirliği yaparak 619 ve 626’da İstanbul’u kuşatmışlar ama alamamışlardır (ilk defa).

 805’te Franklar tarafından yıkılmışlardır.

 Yerli topluluklarla kaynaşarak Hıristiyanlaşmışlar ve milli benliklerini yitirmişlerdir (Hıristiyanlığı kabul eden ilk Türk devletidir.).

 Avarlar, Avrupa’da özellikle Germen ve Slav kavimleri üzerinde etkili olmuşlardır (devlet idaresi ve askerlik alanında). Ayrıca Doğu ve Orta Avrupa’nın etnik haritasının ortaya çıkmasında da Avarların etkisi büyüktür.

BULGARLAR

 Oğuz Türklerinin bir koludur. İlk devletlerini Karadeniz’in kuzeyinde Büyük Bulgarya olarak kurmuşlardır, ancak Hazarların baskısıyla 2’ye ayrılmışlardır.

 Tuna Bulgarları Balkanlara yerleşerek burada Ortodoks Hıristiyanlığı resmi din olarak kabul etmişlerdir.

 Tuna Bulgarları Bizans’la sık sık mücadele içerisine girmişler ve İstanbul’u kuşatmışlardır (İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğudur.).

 Tuna Bulgarları zamanla milli benliklerini kaybetmişler ve Slavlaşmışlardır. Bugünkü Bulgarların atalarıdırlar.

 İdil Bulgarları ise Volga boylarında devletlerini kurmuşlardır. Ticaretle uğraşmalarının sonucunda Müslüman tüccarlarla ilişkiye girmişler ve sonunda 10. asrın başında İslamiyet’i kabul etmişlerdir. 13. yüzyılda önce Moğolların daha sonra da Altınordu Devleti’nin hâkimiyetine girmişlerdir.

 Bugünkü Kazan Türklerinin atasıdırlar.

MACARLAR

 Peçeneklerin baskısıyla batıya göç eden Macarlar IX. Asrın sonlarına doğru bugünkü yurtlarına gelmişlerdir.

Þ Hıristiyanlığın Katolik mezhebini benimseyen Macarlar Ortaçağın sonlarına doğru güçlü bir devlet olarak ortaya çıkmışlardır.

 Osmanlı Devletinin Balkanlardaki en güçlü rakibi olan Macarlar 1526 Mohaç Meydan Muharebesi’nden sonra Osmanlı’ya bağlanmıştır.

 Macaristan topraklarının büyük bir bölümü 1699 Karlofça Antlaşması’yla Avusturya’ya bırakılmıştır.

 Macaristan, I. Dünya Savaşı’ndan sonra Avusturya’dan ayrılmış, bağımsız bir devlet olmuştur.

PEÇENEKLER

 IX. Asrın sonlarında Hazarların ve Uzların baskısı sonucu Don - Dinyeper nehirleri arasına çekilmişlerdir (Rusların Karadeniz’e inmelerine engel olmuşlar ve Balkanlarda yayılmalarına izin vermemişlerdir.).

 Daha sonraki dönemlerde Tuna nehrine kadar olan geniş bir alana hükmetmişlerdir.

 Bir süre Bizans hâkimiyetinde yaşamışlardır, yine bu devlet tarafından yıkılmışlardır.

 Bizans ordusu içerisinde paralı asker olarak görev yapan Peçenekler 1071 Malazgirt Savaşı’nda saf değiştirerek Selçuklu ordusu tarafına geçmiş ve savaşın Türkler tarafından kazanılmasında etkili olmuşlardır.

 Hıristiyanlığı benimseyen Peçenekler dağılarak zamanla asimile olmuşlardır.

UZLAR (OĞUZLAR)

 Türklerin en kalabalık ve en aktif kolunu oluşturmaktadır. Oğuzların İslamiyet’i kabul etmeyen kolu, Balkanlara geçerek Hıristiyanlığı benimsemiştir. Moğol istilasından kaçanlar da Anadolu’ya gelip yerleşmişlerdir.

 Selçuklu ve Osmanlı gibi büyük Türk devletlerinin kurucu unsuru olmuşlardır.

 IX. Asırda Balkanlarda görülen Uzlar; Peçenekler, Kumanlar ve Bizans’ın baskısı altında kalmıştır. Bu nedenle bölgede önemli bir siyasi varlık gösterememişlerdir.

 Oğuzlar diğer Türk boyları gibi Hazar Denizi’nin kuzeyinden Batıya göç etmemiştir.

KUMANLAR (KIPÇAKLAR)

 XI. Yüzyıl sonlarına doğru Moğol baskısı nedeniyle Doğu Avrupa ve Batı Sibirya’ya yayılmışlardır.

Þ İslam kaynaklarında bulundukları bölgeler “Deşt-i Kıpçak” olarak adlandırılmıştır.

 Ruslarla mücadeleleri Rus İgor Destanı’na konu olmuştur.

 Altınorda Devleti’nin temelini oluşturmuşlar, Moğollların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.

 Oğuzlarla mücadeleleri “Dede Korkut Hikâyeleri”nin doğmasına neden olmuştur.

 13. yüzyıla kadar siyasi varlıklarını sürdürmüşlerdir. Bu yüzyılda Moğolların saldırısıyla yıkılmışlardır.

NOT: Karadeniz’in kuzeyinde hâkimiyet kurmuş olan Türk kavimleri, Rusların güçlenip Karadeniz kıyılarına inmelerine engel olmuşlardır.