KURTULUŞ SAVAŞI MUHAREBELER DÖNEMİ

KURTULUŞ SAVAŞI MUHAREBELER DÖNEMİ

§ DÜZENLİ ORDUNUN KURULMASI

Ø Kurulma nedenleri;

 Askeri disiplinden yoksun olan Kuva-i Milliye birliklerinin işgalleri önleyememesi

 Kuva-i Milliye birliklerinin halktan zorla asker ve para toplamaları, buna karşı gelenleri kendi yöntemleriyle cezalandırmaları

 Kişisel çıkar peşinde koşan Kuva-i Milliye şeflerini engelleme düşüncesi

 Ulusal hareketi yasal bir çerçeve içine alarak, halkın TBMM’ye olan güvenini arttırma düşüncesi

 Düzenli ordularla yapılan işgallerin, ancak düzenli birlikler tarafından önlenebileceğinin anlaşılması

Ø Sivas Kongresi sonrasında Batı Cephesi Kuva-i Milliye Komutanlığı’na atanan Ali Fuat Paşa Yunanlılarla yaptığı 24 Ekim 1920 Gediz Muharebesi’nde başarılı olamadı ve TBMM’de ilk defa tartışmalar yaşandı. Bunun üzerine Albay İsmet Paşa, Batı Cephesi Komutanı olarak atandı ve kuva-i milliye birliklerini dağıtarak yerine düzenli ordu birlikleri oluşturdu (8 Kasım 1920).

NOT: Gediz Muharebesi’nden sonra 9 Kasım 1920’de Batı Cephesi batı ve güney olmak üzere yeniden teşkilatlandırılarak Genelkurmay Başkanlığı’na bağlanmıştır. Batı Cephesi Komutanlığı’na Albay İsmet Bey, Güney Cephesi Komutanlığına Albay Refet Bey getirilmiştir.

Ø TBMM, düzenli orduyu kurmak ve ihtiyaçlarını karşılamak üzere de şunları yapmıştır;

F Asker kaçaklarını cezalandırmak için “Firariler Kanunu”nu çıkardı ve İstiklal Mahkemeleri’ni devreye soktu.

F Askeri eğitim ve subay yetiştirmek için “Ankara Subay Mektebi” açıldı.

F Ankara’da merkez ordusu diğer bölgelerde ise seyyar jandarma birlikleri kuruldu.

F Yeni vergiler uygulamaya koyuldu, Anadolu’daki tüm gelirlere el koyuldu.

F Avrupa’daki bazı insani kuruluşların gönderdiği parasal yardımlar kabul edildi.

F Hint ve Afgan Müslümanlarından gelen parasal yardımlar kabul edildi.

F İtilaf Devletleri depolarından silah ve cephane kaçırılarak Anadolu’ya ulaştırıldı.

F Sovyet Rusya’dan askeri ve ekonomik yardım sağlandı.

F İtalya ve Fransa’dan, Anadolu’dan çekilirken, askeri malzeme alımı yapıldı.

KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER

Ø Ulusal Kurtuluş Savaşı, dört cephede gerçekleşmiştir;

F Doğu Cephesi: Ermenilere karşı açılmıştır. TBMM bu cephede Ermenilere karşı, Osmanlı’dan kalma son düzenli ordularla (XV. Kolordu) savaşmıştır.

F Güney Cephesi: Fransız – Ermeni işbirliğine karşı Güneydoğu Anadolu ve Çukurova’da halk direnişi (Kuva-i Milliye) yapılmıştır.

F Batı Cephesi: Yunanlılara (dolayısıyla da İngiltere’ye) karşı açılan cephedir. Bu cephede TBMM tarafından kurulan düzenli ordularla savaşılmıştır.

F İç Cephe: İstanbul Hükümeti’ne ve padişaha karşı ulusal egemenlik mücadelesi verilmiştir.

CEPHELERİN AÇILIŞ SIRASI

Güney Cephesi (1919)

Batı Cephesi (1919)

Doğu Cephesi (TBMM açmıştır -1920)

CEPHELERİN KAPANIŞ SIRASI

Doğu cephesi (Gümrü Antlaşması - Ermeniler ile)

Güney Cephesi (Ankara Antlaşması - Fransa ile)

Batı Cephesi (Mudanya Antlaşması - İtilaf devletleriyle)

DOĞU CEPHESİ

 Osmanlı Tarihi’nde “Millet-i Sadıka” (Sadık Millet) olarak nitelenen Ermeniler, XIX. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Devleti’ne bağlılıklarını sürdürmüşlerdir.

 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Rusya, Osmanlılara bağlı Ortodoksların haklarını koruma yetkisi kazanınca, Ermeniler üzerinde de etkili olmaya başlamıştır.

 Daha sonra Ermeniler, Tanzimat (1839) ve Islahat (1856) Fermanları ile diğer azınlıklar gibi geniş yasal haklar elde etmişlerdir.

 1878 Berlin Antlaşması’yla “Ermeni Sorunu” ilk kez resmi belgelerde yer almıştır (İngiltere ve Rusya’nın etkisiyle).

 İngiltere, Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermenistan kurarak Rusya’nın Akdeniz’e ulaşmasını engelleme politikasını izlerken; Rusya kendine bağlı bir Ermenistan kurdurarak, bu devlet üzerinden Akdeniz’e ulaşmayı amaçlamıştır.

 I. Dünya Savaşı yıllarında Ermeniler, Doğu Anadolu’da Ruslarla birlikte hareket ederek katliamlarda bulundular. Osmanlı Devleti bu katliamları engellemek amacıyla 14 Mayıs 1915’te “Tehcir (zorunlu göç) Kanunu”nu çıkararak, Ermenileri Suriye dolaylarına sürmüştür.

NOT: Avrupa Devletleri, bu olayı kendi çıkarları doğrultusunda, günümüze kadar politik malzeme olarak kullanmışlardır.

Þ Rusya, 3 Mart 1918’de Brest – Litowsk Antlaşması’yla Kafkaslardan çekildi (1917 Bolşevik İhtilali’yle sonucu Çarlık rejimi yıkılmış, yerine Sovyet Rusya kurulmuştur.). Ayrıca Rusya bu antlaşmayla Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı’ya geri verdi.

 Osmanlı Devleti de I. Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılınca Kafkaslarda oluşan otorite boşluğunda üç yeni devlet ortaya çıkmıştır. Bunlar; Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’dır (28 Mayıs 1918).

 Osmanlı Devleti’nin güçsüzlüğünden ve Mondros’un getirdiği karışıklıktan yararlanan Ermeniler ve Gürcüler Wilson İlkeleri’ni ve Mondros Ateşkes Antlaşması’nı kendilerine göre yorumlayarak Doğu illerini işgale başladılar (Ermeniler Kars’ı, Gürcüler Artvin, Ardahan ve Batum’u işgal etmiştir.).

NOT: Bu dönemde Doğu Anadolu’da incelemelerde bulunan General Harbord hazırladığı raporda; Ermenilerin Doğu Anadolu’da soykırıma uğramadığını ve nüfusça çoğunlukta olmadıklarını ortaya koymuştur. Böylece Ermeniler ve işbirlikçilerinin propagandalarının gerçek dışı olduğu tarafsız incelemelerle kanıtlanmış oldu (Harbord Raporu).

 Sevr Antlaşması sonrasında işgal ve katliamlarını iyice arttıran Ermeniler, Erzurum, Oltu ve İspir dolaylarına kadar ilerlediler.

 TBMM, 10 Haziran 1920’de Osmanlı Devleti’nden kalma birliklerin başına Kazım Karabekir Paşa’yı Doğu Cephesi Komutanı olarak atayıp ilk askeri cephesini açtı ve Ermenilere savaş ilan edildi.

 Doğu Cephesi birlikleri Sarıkamış ve Kars çevresini kurtararak Gümrü’ye kadar ilerlediler. Zor durumda kalan Ermeniler ateşkes istediler. Ateşkesin ardından Ermenilerle Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) imzalandı.

 Buna göre;

a) Doğu sınırı Aras nehri Çıldır Gölü hattına kadar uzatılacaktır.

b) Kars, Sarıkamış, Kağızman, Kulp ve Iğdır Türk Devleti’ne verilecektir.

c) Ermenistan Türk toprakları üzerindeki iddialardan vazgeçecek ve Sevr Antlaşması’nı tanımadığını ilan edecektir.

d) Düşman ordusuna katılarak Türklere karşı silah kullanmış veya öldürme olaylarına katılmış

olanların dışında kalan Ermeniler, isterlerse altı ay içinde Türkiye’ye dönebileceklerdir.

e) Ermenistan, TBMM Hükümeti’ne düşmanca harekette bulunmayacaktır.

 Antlaşmanın Önemi ve Sonuçları

F TBMM’nin imzaladığı ilk antlaşmadır.

F TBMM’nin ilk askeri ve uluslararası alandaki ilk siyasi başarısıdır.

F TBMM’yi ve Misak-ı Milli’yi tanıyan ilk devlet Ermenistan olmuştur.

F Sevr’i geçersiz sayan ilk uluslararası siyasi belgedir.

F Doğu Cephesi ilk çözüme kavuşan cephe olup bölgedeki birlikler Batı ve Güney cephelerine kaydırılarak bu cephelerin güçlenmesi sağlanmıştır.

F TBMM bu antlaşmada “Türkiye” adını kullanmıştır.

F Ermeni sorunu çözüme kavuşturulmuştur.

F Antlaşma Türkiye’nin Sovyet Rusya ve Gürcistan’la dış ilişkiler kurmasını kolaylaştırmıştır.

NOT: Gürcistan ile de sınır olunduğundan, 23 Şubat 1921’de Gürcistan’la Ankara (Batum – Gürcü) Antlaşması imzalanmış; Gürcistan, Artvin, Ardahan ve Batum’u Türkiye’ye bırakmıştır. Ayrıca Gürcistan’ın Ankara’da bir elçilik açması kararlaştırılmıştır (ilk kez).

 Doğu sınırlarımızla alakalı bir diğer antlaşma da I. İnönü Savaşı’ndan sonra Sovyet Rusya ile imzaladığımız 16 Mart 1921 tarihli Moskova Antlaşması’dır. Buna göre; Batum Gürcistan’a bırakılmıştır.

 Doğu sınırımızı kesin olarak belirleyen son antlaşma ise 13 Ekim 1921’de Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan’la imzaladığımız Kars Antlaşması’dır. Bu antlaşmada Moskova Antlaşması’ndaki hükümler aynen kabul edilmiştir.

GÜNEY CEPHESİ

 Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandıktan sonra Suriye’de bulunan İngiliz birlikleri Hatay, Antep, Maraş, Adana ve Urfa illerini işgal etmişse de daha sonra Fransa ile bir protokol imzalayarak (15 Eylül 1919 - Suriye İtilafnamesi) Musul’a karşılık buraları Fransızlara bıraktılar.

 Fransızların Suriye’den toplayıp getirdikleri “Ermeni İntikam Alayı” (10 bin kişi) ile Türk halkını yok etmeye kalkışması üzerine, bölgede milli teşkilatlanma (Kuva-i Milliye) ve toplu direnişler ortaya çıktı.

 Sivas Kongresi’nden sonra bölgeye gönderilen gönüllü subaylar direnişleri örgütlemeye çalıştılar.

 Yöre halkının yoğun direnişi sonunda; Maraş 11 Şubat 1920’de, Urfa 10 Nisan 1920’de Fransız işgalinden kurtulmuştur.

 Antep üstün Fransız kuvvetlerine karşı on bir aya yakın kahramanca mücadele etmiş, 6.000 evladını ve Üsteğmen Mehmet Said Bey’i (Şahin Bey’i) şehit vermiş ancak 9 Şubat 1921’de Antep Fransızların eline geçmiştir.

 Fransa, Güney Cephesi’ndeki bu halk direnişi karşısında burada kalınamayacağını anlamış ve Sakarya Meydan Muharebesi’nden sonra TBMM Hükümeti ile Ankara Antlaşması’nı (20 Ekim 1921) imzalayarak Hatay dışında işgal ettiği yerlerden çekilmiştir. Böylece Güney Cephesi’ndeki askeri mücadele sona ermiştir.

NOT: TBMM, düşmana karşı üstün bir şekilde savunma yapan Antep’e “Gazi” (6 Şubat 1921), Maraş’a “Kahraman” (1973), Urfa’ya “Şanlı” (1984) ünvanlarını vermiştir.

NOT: Güney Cephesi, diğer cephelerden farklı olarak düzenli ordunun katkısı olmadan, yöre halkının bölgesel güçleriyle Fransız işgalinden kurtarılmıştır. Yani Kuva-i Milliye’nin en etkili olduğu cephe Güney Cephesi’dir.

 Antalya ve Konya çevresini işgal eden İtalyanlar ise Yunanlılarla aralarındaki anlaşmazlıklardan dolayı kısmen Milli Mücadele’ye destek vermişler ve II. İnönü Muharebesi’nin kazanılması üzerine, işgal

bölgelerini boşaltmaya başlamışlardır (5 Temmuz 1921).

 Türk Ordusu’nun Kütahya – Eskişehir Muharebeleri’nde yenilmesi üzerine İtalyanlar çekilmeyi yavaşlatmışlar; ancak Sakarya Zaferi üzerine Yunanlıların başarılı olamayacağını anlamışlar ve işgallerine kesin olarak son vermişlerdir.

BATI CEPHESİ

 Kurtuluş Savaşı’nın kaderinin çizildiği cephedir.

 Bu cephede Yunan işgallerine ve onların en büyük destekçileri İngilizlere karşı dolaylı bir mücadele verilmiştir.

 I. İnönü Muharebesi’ne kadar, Kuva-i Milliye birliklerinin mücadelesi şeklinde devam eden Batı Cephesi, Balıkesir – Alaşehir Kongreleri sonucu resmen kurulmuştu (Temmuz 1920).

 Bu cephe, Temsil Kurulu’nun Ali Fuat Paşa’yı komutan olarak atamasıyla Ulusal Hareketin kontrolüne girmiştir.

 Batı Cephesi’ndeki düzenli ordular daha sonra İsmet Paşa (8 Kasım 1920 - düzenli ordunun kurulması) ve Refet Paşaların son olarak da Mustafa Kemal Paşa’nın komutasında savaşmışlardır.

 Yunanlıların, İzmir’in işgalinden Sevr Antlaşması’nın imzalanmasına kadar ki ileri hareketinin temel amacı, öncelikle Sevr’i kabul ettirmek, bundan sonrasında da antlaşmayı uygulamaya koydurmaktır.

 Bu cephedeki savaşlar 11 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasıyla sona ermiştir.

I. İNÖNÜ MUHAREBESİ

(6 – 10 OCAK 1921)

Ø Yunanlılar, Çerkez Ethem Ayaklanması’ndan da (27 Aralık 1920) yararlanarak 6 Ocak 1921’de ileri harekâta başladılar (savaşın özel nedeni).

§ Amaçları:

 TBMM Hükümeti’ne Sevr’i zorla kabul ettirmek

 Eskişehir’i alarak Ankara yolunu açmak ve Milli Mücadele’yi engellemek

 Yeni kurulan Türk ordusunu fazla güçlenmeden ortadan kaldırmak

 İngiltere’nin kendilerine verdiği desteği devam ettirmek

§ Savaş:

 10 Ocak 1921’de İsmet Paşa komutasındaki ordu birliklerimiz, İnönü mevzilerinde kendilerinden hem sayıca hem de silah yönünden güçlü olan Yunan ordusunu mağlup etti.

 Diğer taraftan Çerkez Ethem ile olan mücadele de 20 Ocak 1921’de düzenli ordunun başarısıyla sonuçlandı. Çerkez Ethem, Yunanlılara sığındı.

§ Sonuçları:

§ İç Siyasetteki Sonuçları:

 TBMM’nin kurduğu düzenli orduların Batı Cephesi’ndeki ilk başarısıdır.

 Türk milletinin TBMM’ye ve düzenli orduya olan güveni artmış, askere kayıt olanların sayısı fazlalaşmıştır.

 TBMM’nin otoritesi artmıştır.

 Yeni Türk Devleti’nin ilk Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) kabul edilmiştir (20 Ocak 1921).

 12 Mart 1921’de İstiklal Marşı kabul edilmiştir.

 Batı Cephesi Komutanı Albay İsmet Bey’in rütbesi Generalliğe (Paşalığa) yükseltildi (1 Mart 1921).

§ Dış Siyasetteki Sonuçları:

Ø Londra Konferansı (23 Şubat – 12 Mart 1921)

 Doğu ve Güney cephelerinde kazanılan başarılardan sonra I. İnönü Savaşı’nın da kazanılması ve TBMM’nin Sovyet Rusya’ya yakınlaşması üzerine İtilaf Devletleri (özellikle Fransa ve İtalya) tarafından düzenlenmiş bir konferanstır.

Þ Amaç; Sevr’i biraz yumuşatarak TBMM’ye kabul ettirebilmek ve Yunan ordusuna toparlanması için zaman kazandırmaktır.

 İtilaf Devletleri, TBMM’yi resmen tanımamak için görüşmelere Türk tarafını temsilen sadece İstanbul Hükümeti’ni çağırdılar. Ayrıca İstanbul ve Ankara arasındaki rekabeti arttırmak amacıyla da İstanbul’dan gelecek görüşmeciler içinde Mustafa Kemal’in ya da TBMM’yi temsilen bir başka delegenin bulunmasını istediler.

NOT: İtilaf Devletleri’nin, Londra Konferansı’na hem Osmanlı Hükümeti’ni hem de TBMM Hükümeti’ni çağırmalarının amacı, iki hükümet arasındaki görüş ayrılıklarından yararlanmak istemeleridir.

 Mustafa kemal bu durumu kabul etmeyince İtilaf Devletleri, İtalya’nın aracılığıyla TBMM Hükümeti’ni konferansa resmen çağırmak zorunda kalmışlardır.

NOT: Böylece TBMM Hükümeti, İtilaf Devletleri tarafından hukuksal olarak ilk defa tanınmış oldu.

 Görüşmelerde TBMM’yi Bekir Sami Bey başkanlığındaki bir heyet temsil etmiştir. Görüşmeler sırasında İstanbul Hükümeti adına söz alan Tevfik Paşa’nın, “Söz hakkı milletimin gerçek temsilcisi olan TBMM üyelerinindir.” diyerek, söz hakkını Ankara Hükümeti temsilcisine bırakması, İtilaf Devletleri’nin ikilik ve çatışma planlarını bozmuştur.

NOT: Tevfik Paşa’nın söz hakkını TBMM temsilcisine bırakması, Türk ulusunu temsil eden tek makamın Ankara’daki TBMM olduğunun kabul edilmesi anlamına gelir.

 TBMM bu konferanstan Türklerin lehine bir karar çıkmayacağını bildiği halde;

F Türk ulusunun haklı davasını ve Misak-ı Milli’yi dünyaya duyurmayı,

F İtilaf Devletleri’nin “Türkler barış görüşmelerine katılmayarak savaşı devam ettiriyor.” gibi propagandalarına engel olmayı,

F Türk ulusunun yasal temsilcisinin TBMM olduğunu ve TBMM’nin hukuksal varlığını kanıtlamayı amaçlamıştır.

 İtilaf Devletleri, konferansta Sevr’in biraz yumuşatılmış şeklini teklif edince

konferanstan bir sonuç alınamadı ve konferans dağıldı (12 Mart 1921).

 Konferans’ın Önemi:

ü İtilaf Devletleri, TBMM Hükümeti’ni toplantıya çağırmakla TBMM’nin varlığını ilk kez resmen ve hukuken tanımışlardır.

ü Sevr Antlaşması’nda değişiklik gündeme gelmesi Milli Mücadele hareketinin başarıya doğru gittiğini ortaya koymuştur.

ü İtilaf Devletleri arasındaki görüş ayrılıkları derinleşmeye başlamıştır.

ü TBMM, Misak-ı Milli’yi dünya kamuoyuna duyurmayı başarmıştır.

ü Konferansta Sevr’in kabul ettirilememesi, II. İnönü Savaşı’na neden olmuştur.

NOT: Konferans dağılırken Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey, İngiltere ile esir değişimi; Fransa ve İtalya ile de bu ülkelere ekonomik ayrıcalıklar tanıyan ikili antlaşmalar imzaladı. Ancak TBMM bu antlaşmaları fazla tavizkar ve ulusal bağımsızlığa aykırı bulduğu için onaylamamıştır.

Ø Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921)

 Londra Konferansı devam ederken bir elçilik heyeti de Sovyet Rusya ile görüşmeler yapmak için Moskova’ya gönderilmiştir.

 Bu heyet, Sovyet Rusya ile görüşmelere başladığında Moskova’da bulunan Afganistan temsilcileriyle de bir antlaşma imzalamıştır. Bu antlaşmayla;

F Afganistan TBMM Hükümeti’nin, TBMM’de Afganistan’ın bağımsızlığını tanımıştır.

F Taraflardan birinin saldırıya uğraması durumunda diğerinin yardım etmesi kararlaştırılmıştır.

F Türkiye’nin kültürel yardım amacıyla Afganistan’a en az beş yıl kalmak şartıyla öğretmenler ve subaylar göndermesi karara bağlanmıştır.

NOT: Bu antlaşma ile Yeni Türk Devleti’ni tanıyan ilk İslam Devleti Afganistan olmuştur. Bu antlaşma aynı zamanda TBMM’nin dünya kamuoyunda tanınmasına yardımcı olmuştur.

Ø Moskova Dostluk Antlaşması (16 Mart 1921)

 I. Dünya Savaşı sırasında Rusya’da Bolşevik İhtilali meydan gelmiş, Çarlık Rusya yıkılarak Sovyet yönetimi kurulmuştu. Sovyet Rusya, İtilaflardan ayrılarak sömürgeciliğe karşı

çıkan uygulamalar yapmıştır (gizli antlaşmaları deşifre etmiştir.).

 TBMM ile siyasi ilişki kuran ilk devlet 3 Haziran 1920’de Sovyet Rusya olmuştur. Ancak Sovyet Rusya’nın TBMM’nin geleceği konusunda bazı endişeleri vardı. TBMM’nin;

F Doğu’da Ermenileri yenilgiye uğratması,

F I. İnönü Savaşı’nı kazanması,

F Batılı devletler tarafından Londra Konferansı’na çağırılması gibi başarıları Sovyet Rusya’daki endişeyi ortadan kaldırmıştır;

 TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında Moskova Antlaşması’nın imzalanmasında;

F İki yeni devletin de düşmanlarının ortak (İtilaf Devletleri) olmasından dolayı Boğazlar üzerinde ve güney sınırında güçlü Türkiye’nin varlığının Rusya’nın güvenliği açısından önemli olması,

F Türkiye ile Sovyet Rusya’nın diplomasi alanında birbirine ihtiyaç duyması,

F Rusya’nın Ermenilerle ilgili taleplerden Türkiye lehine vazgeçmesi,

F Rusya’nın, Yeni Türk Devleti’nin Batılı büyük devletlerle yakınlaşmasını istememesi,

F Sovyet Rusya’nın iç kargaşaları ortadan kaldırarak yeni rejimi ülkesine yerleştirmek istemesi,

F TBMM’nin Sovyet Rusya gibi büyük Batılı bir devletin siyasal ve ekonomik dış desteğini sağlama düşüncesi,

F TBMM’nin Doğu Cephesi’ni kesin olarak kapatma isteği gibi nedenler etkili olmuştur.

§ Antlaşmanın Maddeleri:

1) Her devlet (taraflar) kendi geleceğine kendisi karar verecektir.

F Bu madde ile Sovyet Rusya ve TBMM Hükümeti, birbirlerinin bağımsızlıklarına saygılı olacaklarına dair birbirlerine güvence vermiştir (Wilson İlkeleri’ne uyumluluk gösterilmiştir.).

2) Taraflardan birinin tanımadığı uluslar arası bir antlaşma veya senedi, diğeri de tanımayacaktır.

F Bu madde iki hükümetin uluslar arası siyasette birlikte hareket edeceği anlamını taşır.

F Yani bu madde ile Sovyet Rusya Misak-ı Milli’yi tanıyor, kapitülasyonları (ilk kez) ve Sevr Antlaşması’nı reddediyordu.

3) Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya’nın daha önceden imzaladığı bütün antlaşmalar geçersiz sayılacaktır.

F Bu madde iki ülkede de köklü rejim değişikliği olduğunu gösterir.

F Bu madde ile aynı zamanda Sovyet Rusya, Sevr’i reddetmiş oluyordu.

4) Batum’un Gürcistan’a (dolayısıyla Rusya’ya) bırakılması şartıyla Sovyet Rusya daha önce Ermenistan ve TBMM Hükümetleri arasında imzalanan Gümrü Antlaşması’nı ve çizilen Doğu sınırını onaylayacaktır.

F Batum’un bırakılması, Misak-ı Milli’den verilen ilk tavizdir.

5) Boğazların uluslar arası ticarete açılması için Karadeniz’e kıyısı olan devletlerin katılacağı bir konferans toplanacaktır.

6) Taraflar arasında ekonomik ve kültürel ilişkiler sıklaştırılacak, diplomatik alanda işbirliği yapılacaktır.

F Kurtuluş Savaşı süresince dış yardımın büyük çoğunluğu Sovyet Rusya tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu yardımlarla TBMM ordularının lojistik eksiklikleri giderilmiştir.

§ Antlaşmanın Önemi:

ü İlk defa bir büyük Batılı devlet TBMM’yi ve Misak-ı Milli’yi tanımıştır.

ü Sovyet Rusya’nın Misak-ı Milli’yi kabul etmesiyle Doğu Cephesi tam anlamıyla güvenlik altına alındı ve buradaki birliklerimiz diğer cephelere kaydırıldı. (Doğu sınırımız büyük ölçüde kesinlik kazanmıştır.).

ü TBMM Hükümeti aradığı siyasi ve ekonomik dış desteği bulmuştur.

II. İNÖNÜ MUHAREBESİ

(23 MART – 1 NİSAN 1921)

§ Nedenleri:

 Londra Konferansı’ndan bir sonuç alınamaması,

 Sevr’i TBMM’ye zorla kabul ettirmek,

 İngiltere’nin Yunanlıları kışkırtması,

 Yunanistan’ın dostlarına gücünü kanıtlamak istemesi

§ Savaş:

 Yunanlılar 23 Mart’ta Bursa ve Uşak üzerinden saldırıya geçmiş ancak başarılı olamayarak geri çekilmek zorunda kalmışlardır.

 Yunanlıların geri çekilmesinden sonra Aslıhanlar ve Dumlupınar çevresinde Yunan kuvvetlerine taarruzlar düzenleyen Türk birlikleri beklediği sonuçları alamamıştır.

NOT: Bu durum Türk ordusunun henüz taarruz gücüne ulaşamadığını gösterir.

§ Sonuçları:

 Halkın TBMM Hükümeti’ne ve düzenli orduya olan güveni artmıştır.

 Savaşın sonucu meclise ulaştığında, TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa, Meclis adına Batı Cephesi komutanlığına çektiği kutlama telgrafında: “Siz orada yalnız düşmanı değil, aynı zamanda Türk Milleti’nin makûs (kötü giden, ters) talihini de yendiniz.” diyerek zaferin önemini vurgulamıştır.

 Batı Cephesi’nin kuzey ve güneyindeki birlikler birleştirilerek İsmet Paşa’nın komutasına verildi (Daha önce Refet Paşa da Batı Cephesi’nin güney kanadındaki birliklere komuta ediyordu.).

 İtalyanlar Anadolu’da işgal ettiği yerleri boşaltmaya başlamışlardır (5 Temmuz 1921).

NOT: İtalya, Sakarya Savaşı’ndan sonra tamamen Anadolu’dan çekilecektir.

 İngilizler barış koşullarını yeniden görüşmek için girişimlerde bulunup, Malta’daki bazı tutukluları (40 kişi) serbest bırakmışlardır.

 Fransızlar da barış görüşmeleri yapmak amacıyla tam yetkili bir diplomat ve heyeti Ankara’ya göndermişler, ayrıca Zonguldak’ı da boşaltmışlardır (19 Haziran 1921).

NOT: İnönü Savaşları’nın Kurtuluş Savaşı’ndaki başlıca rolü, düşmanı oyalamak ve zaman kazanmak olmuştur.

ESKİŞEHİR – KÜTAHYA MUHAREBELERİ

(10 – 24 TEMMUZ 1921)

 Yunanlılar, İnönü Savaşları’nın intikamını almak, TBMM Hükümeti’ni ortadan kaldırıp Milli Mücadele hareketini engellemek, Sevr Barışı’nı Türk milletine kabul ettirmek amacıyla İngiltere’den aldıkları silah ve askeri malzemelerle yeni bir saldırı için tekrar hazırlıklara başladılar.

 10 Temmuz 1921 günü üstün kuvvetlerle Eskişehir ve Afyon yönünde saldırı başlatan Yunanlılar, Türk ordusunu geri çekilmeye zorladılar (aldığımız ilk ve tek yenilgi).

 Bu yenilgi üzerine Türk kuvvetleri Mustafa Kemal Paşa’nın emriyle;

F Yeniden toparlanmak için zaman kazandırmak,

F Düşmanla arasında doğal bir engel oluşturmak,

F Yunan kuvvetlerini ordu merkezlerinden uzaklaştırmak,

F Taarruz gücüne erişebilmek için ihtiyaçlarını karşılamak ve eksikliklerini gidermek amacıyla Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmiştir.

§ Sonuçları:

 Kütahya, Eskişehir ve Afyon Yunanlıların eline geçti. Yunan ordusu Ankara’nın Polatlı ilçesine kadar ilerledi.

 TBMM’de olumsuz tartışmalar yaşandı ve Mustafa Kemal Paşa’ya karşı tepkiler yoğunlaştı (ikinci defa siyasi tartışmalar yaşanmıştır.).

NOT: İlk defa siyasi tartışmalar, Kuva-i Milliye’nin dağıtılıp düzenli ordunun kurulması sırasında ortaya çıkmıştır.

Þ TBMM’ye duyulan güven geçici bir süre de olsa sarsıldı ve Meclis’in Kayseri’ye taşınması fikri gündeme geldi. Fakat bu düşünce reddedildi.

 TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa; 3 Ağustos 1921’de General İsmet Paşa’yı Genelkurmay Başkanlığı görevinden almış ve Milli Savunma Bakanı Orgeneral Fevzi Paşa’yı bu vazifeyle de görevlendirmiştir.

 Dış politikada İtalya geri çekilme işlemini durdururken, Fransa da barış görüşmelerini uzatmıştır.

§ Başkomutanlık Yasası (5 Ağustos 1921)

 Eskişehir – Kütahya Muharebeleri sonucunda, Türk ordusunun Sakarya’nın doğusuna çekilmesi, TBMM’de Mustafa Kemal’e yönelik tartışmaların başlamasına neden oldu.

 Mustafa Kemal, Meclisin tüm yetkilerinin üç aylık bir süre için kendisine verilmesi şartıyla, Başkomutanlığı kabul edeceğini belirtti.

NOT: Mecliste Mustafa Kemal Paşa’yı sevenler ve ona karşı olanlar onun başkomutan olması konusunda birleştiler. Mustafa Kemal Paşa’ya karşı olanlar (II. Grup milletvekilleri) onun başarısızlığa uğrayacağını ve yıpranacağını; sevenler (Kemalistler) ise, orduyu ve Türk ulusunu içine düştüğü zor durumdan Mustafa Kemal Paşa’nın kurtarabileceğini düşünüyorlardı.

 Yoğun tartışmalardan sonra 5 Ağustos 1921’de kabul edilen kanunla, Mustafa Kemal Paşa’ya Meclisin tüm yetkileri verilerek (yasama, yürütme, yargı), üç aylık bir süre için Başkomutan seçildi.

NOT: Böylece Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi öncesinde 7 – 8 Temmuz 1919 gecesi istifa ederek ayrıldığı askerlik görevine yeniden dönmüştür.

 Mustafa Kemal Paşa’nın bu yetkiyi istemesindeki temel amaç; hızlı karar alıp uygulayabilmek ve devlet işlerinde tek başına hareket edebilmektir.

NOT: Mustafa Kemal Paşa’nın Başkomutanlık yetkisi, ilerleyen zaman dilimi içerisinde kesin sonuç alınamadığından 20 Temmuz 1922’de süresiz hale getirilmiştir. Bu durum Meclisin Mustafa Kemal Paşa’ya karşı güveninin arttığını gösterir.

NOT: Başkomutanlık Yasası, Mustafa Kemal Paşa’nın Cumhurbaşkanı seçilmesiyle yürürlükten kaldırılmıştır.

§ Tekalif-i Milliye Emirleri (7 – 8 Ağustos 1921)

 Başkomutan Mustafa Kemal Paşa; ordunun acil ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yetkisini kullanarak, 7 – 8 Ağustos 1921’de Tekalif-i Milliye Emirleri’ni (Ulusal Yükümlülük Buyrukları) yayınlamıştır.

 Bu emirlere göre;

   Her aile bir çift çorap, çarık, çamaşır ile bir

elbise verip bir askeri giydirecektir.

 Kamyon  lastiği  satanların  ve  akaryakıt istasyonları olanların mallarının % 40’na bedeli sonradan ödenmek üzere el konulacaktır.

   Herkes elindeki tüm silah ve cephaneyi üç gün içerisinde orduya teslim edecektir.

   Ulaşım aracı olanlar, ayda 100 km’lik mesafe için savaş araç ve gereci taşıyacaktır.

   Silah    yapımını    bilen    zanaatkârlar    ordu

hizmetine girecektir.

   Eli silah tutan herkes orduya katılacaktır.

F Bu yardımların mümkün olan en kısa sürede toplanabilmesi için her ilçede bir “Tekalif-i Milliye Komisyonu” kurulacak ve bu komisyonların hızlı çalışmasını sağlamak için de İstiklal Mahkemeleri kurulacaktır.

NOT-1: 1920 – 1921 yıllarında Yeni Türk Devleti’nin gelirleri savaş giderlerini karşılayamadığından bu durum Tekalif-i Milliye Emirleri çıkartılarak giderilmeye çalışılmıştır.

NOT-2: İstiklal Mahkemeleri’ne gerek kalmadan Türk halkı kendisinden istenilen yardımları fazlasıyla verdi ve bir hafta içerisinde ordunun ihtiyaçları büyük ölçüde karşılanmış oldu.

NOT-3: Tekalif-i Milliye Emirleri’nin yayınlanması, “Topyekün Seferberlik” halinin başlatıldığını gösterir.

SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ (23 AĞUSTOS – 12 EYLÜL 1921)

§ Nedenleri:

 Sevr’i Türklere zorla kabul ettirme düşüncesi,

 Yunanlıların son bir saldırı ile Ankara’yı alarak TBMM’yi ve Milli Hareketi yok etmek istemeleri

§ Savaş:

 Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ile birlikte Polatlı’ya gelerek, Başkomutanlık karargâhını burada kurdu.

 Yunan ordusunun 23 Ağustos 1921’de Sakarya Nehri’nin doğusuna geçerek Türk mevzilerine saldırısıyla savaş başladı.

 Başkomutan Mustafa Kemal Paşa; “Hatt-ı müdafaa yoktur, Sath-ı müdafaa (alan, yüzey savunması) vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanı ile ıslanmadıkça terk olunamaz.” emrini vererek savaşın planını açıklamıştır.

 Bu savaş taktiği ile klasik cephe savaşı yerine “alan savaşı” yapıldı.

 Türk ordusu bu plan doğrultusunda tüm vatan topraklarını savunmaya başladı. 5 Eylül’de Yunanlıların saldırı gücü kırıldı. Geri çekilmeye zorlanan Yunanlılar 12 Eylül 1921’de bozguna uğratıldı. Bu tarihte Sakarya Irmağı’nın doğusu düşmandan tamamen temizlenmiş oldu.

§ Sonuçları:

§ İç Siyasetteki Sonuçları:

 Yunan ordusunun saldırı gücü kırılarak savunma durumuna çekilmesi sağlandı. Taarruz sırası Türk ordusuna geldi.

 Türk ordusunun 1683 II. Viyana Bozgunu’ndan beri Avrupa karşısında devam eden gerileyişi ve çözülüşü sona erdi.

 TBMM, Mustafa Kemal Paşa’ya “Mareşallik” rütbesi ve “Gazilik” ünvanı verdi (19 Eylül 1921).

NOT: Türk ordusu çok sayıda subayını kaybettiği için Sakarya Muharebesi “Subaylar Savaşı” olarak da bilinir.

§ Dış Siyasetteki Sonuçları:

 İtalyanlar, Anadolu’da işgal ettikleri yerlerden tamamen çekildiler.

 Yunalıların Sevr’i uygulamada başarılı olamayacağını anlayan İngilizler, askeri yardımı kesmişlerdir.

 İtilaf Devletleri arasındaki görüş ayrıkları iyice arttı ve birlik tamamen bozuldu.

 İtilaf Devletleri, Türkiye ve Yunanistan’a ateşkes teklifinde bulunmuşlardır.

NOT: Bu durum TBMM Hükümeti’nin varlığını askeri alandaki başarılarıyla kabul ettirdiğini gösterir.

 Çizgisel (klasik) cephe anlayışı yerine, tüm alanın savunulması gibi yeni bir taktik, savaş tarihine geçti.

 İngiltere, 23 Ekim 1921’de TBMM ile imzaladığı İstanbul Sözleşmesi ile Malta sürgünlerinin tamamını serbest bıraktı (Bir kısmını II. İnönü Savaşı’ndan sonra serbest bırakmıştı.).

 Sovyet Rusya’nın isteği ile Kafkas Cumhuriyetleri ile (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) TBMM Hükümeti arasında Kars Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması imzalandı (13 Ekim 1921). Buna göre;

    Moskova       Antlaşması’nın       onaylanması

niteliğindedir.

    Doğu sınırımız kesin şeklini almıştır.

    Nahçivan, Azerbaycan’a bağlı özerk bir bölge

kabul edilmiştir.

     Taraflar  arasında  sağlık,  güvenlik,  ticaret  ve gümrük konularında işbirliği yapılmasına karar verilmiştir.

     İstanbul’un     güvenliğinin     sağlanması     ve Boğazların  ticarete  açılması  karara bağlanmıştır.

   Fransızlar, İngilizleri Türkiye’ye karşı  yalnız bırakarak     20     Ekim     1921’de     Ankara

 Antla şm a sı ’nı  imzaladılar  ve  işgal   ettikleri bölgelerden çekildiler. Bu antlaşmaya göre;

   İki   taraf   arasındaki  silahlı   mücadele   sona

erecek,

  Fransızlar, Adana, Maraş, Antep ve Urfa’yı boşaltacak,

   Savaşılan bölgelerde genel af ilan edilecek ve esirler karşılıklı olarak serbest bırakılacak,

   Türk    ordusu    bugünkü    Suriye    sınırının

kuzeyine,    Fransız    ordusu    ise    güneyine çekilecek,

 Hatay ve İskenderun Fransa’nın mandası Suriye’de kalacak fakat bu bölgelerde dili Türkçe olan özel bir yönetim kurulacak

   Fransa Suriye’den çekilirse Hatay halkı kendi geleceğini belirlemek üzere halk oylamasına gidebilecek

NOT: Bu durum Hatay’da Türk kültürünün korunmasını kolaylaştırmış ve Hatay’ın 1939’da anavatana katılmasına katkı sağlamıştır.

NOT: Hatay’ın Fransa’ya bırakılması Misak-ı Milli’den verilen ikinci tavizdir.

F Caber Kalesi Türk toprağı sayılacak ve Türk askeri tarafından korunacaktır (Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’ın türbesi burada olduğu için bu şekilde bir karar alınmıştır.).

Þ Ankara Antlaşması’nın Önemi:

ü TBMM’yi ve Misak-ı Milli’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti Fransa’dır.

ü İtalyanlardan sonra Fransızların da Anadolu’yu boşaltmaları sonucunda İtilaf Bloğu tamamen parçalandı ve İngilizler TBMM karşısında yalnız kaldılar.

ü Hatay ve İskenderun dışında bugünkü Suriye sınırımız çizildi (Bu antlaşmayla belirlenen güney sınırımız, Lozan Barış Antlaşması’nda da (24 Temmuz 1923) aynen kabul edilmiştir.).

ü Güney cephesi de kapandı ve bundan sonra bütün birliklerimiz Batı Cephesi’ne kaydırıldı.

NOT: Sovyet Rusya bu antlaşmayı protesto etmiştir. Bu durum Sovyet Rusya’nın; TBMM’nin Batı ile yakınlaşmasını istemediğini gösterir.

NOT: I. İnönü ve Sakarya Savaşları’ndan sonra çeşitli antlaşmaların yapılması; “dış politikada güçlü ve sözü geçer olmanın ön koşulunun içte de güçlü olmak” olduğunu gösterir.

 2 Ocak 1922’de Ukrayna Cumhuriyeti (Sovyet Rusya’ya bağımlı) ile TBMM Hükümeti arasında bir dostluk antlaşması daha imzalanarak, Sovyet Rusya’nın, TBMM’ye yapacağı destek ve yardımlara kesinlik kazandırılmıştır.

İtilaf Devletleri’nin Barış Teklifleri

 İtilaf Devletleri, 22 Mart 1922’de Paris’te bir konferans düzenleyerek Türkiye ve Yunanistan arasındaki savaşı durdurmaya yönelik ateşkes ve barış önerileri hazırlamışlardır (Paris Mukarreratı). TBMM’yi temsilen Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşenk katılmıştır. Buna göre;

   İki tarafta savaş hazırlığı yapmayacaktır.

 İki     taraf     arasında     tampon     bölge oluşturulacaktır.

 Ateşkes    3     ay    sürecek,    gerekirse uzatılabilecektir.

 İtilaf  Devletleri  tarafından  kurulan  bir komisyon  Türk  ordusunun  askeri  durumunu

denetleyecektir.

NOT: İtilaf Devletleri bu öneriyle Yunanistan’ı gözetmişlerdir. Türk Devleti, bu öneriyi bağımsızlık ilkesine ters düştüğü için kabul etmemiştir.

Þ İtilaf Devletleri 26 Mart 1922’de TBMM’ye sundukları barış önerisinde de Sevr’in biraz yumuşatılmış şeklini teklif ettiler. TBMM bu öneriyi de bağımsızlık ve devletlerin eşitliği ilkesine ters düştüğü için reddetmiştir.

 Ateşkes ve barış görüşmeleri tıkanınca Büyük Taarruz hazırlıkları hızlanmıştır.

BÜYÜK TAARRUZ VE BAŞKOMUTANLIK MEYDAN MUHAREBESİ (26 AĞUSTOS – 18 EYLÜL 1922)

 Türk Ordusu’nun taarruz hazırlıkları uzun sürünce Meclis’te Başkomutan’a karşı olumsuz tavırlar ve muhalefet başladı.

 Taarruzu kasten geciktirme ve Meclisi oyalamayla suçlanan Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Meclise gelerek yaptığı konuşmada; “Efendiler bizim de amacımız taarruzdur. Fakat yarı hazırlanmış bir orduyla taarruz etmek, kaybedilmiş bir savaştan daha kötü sonuçlar doğurabilir.” diyerek hazırlıkların sürdüğünü vurgulamış ve muhalefeti etkisizleştirmiştir.

 Mustafa Kemal Paşa’nın Başkomutanlık yetkisi, 6 Mayıs 1922’ye kadar 3 kez uzatıldı.

 Meclisin 5 Mayıs 1922’deki toplantısında Mustafa Kemal’e muhalif olanlar Başkomutanlık yetkisinin uzatılmasını engellediler.

 Bu olay üzerine ertesi gün (6 Mayıs 1922) hasta yatağından kalkıp Meclise gelen Mustafa Kemal; “Efendiler böylesine kritik bir ortamda ordumuz başsız bırakılamaz. Bu bakımdan Başkomutanlığı bırakmadım, bırakamam ve bırakmayacağım.” demiştir.

 Uzun açıklamalar ve sert tartışmalardan sonra “Başkomutanlık Kanunu” yeniden kabul edildi (6 Mayıs 1922).

 20 Temmuz 1922’de “Başkomutanlık Yasası”nın yürürlü süresinin tekrar uzatılması gündeme geldiğinde, bu sefer Mustafa Kemal sürenin uzatılmasını istememiştir. Buna rağmen Meclis, Başkomutanlığın süresiz olarak Mustafa Kemal’de kalmasına karar vermiştir.

NOT: Meclisin bu tutumu Mustafa Kemal’e duyulan güvenin arttığını gösterir.

 Mustafa Kemal Paşa, 6 Ağustos 1922’de taarruz kararı aldı ve komutanlarına hazır olmaları emrini verdi.

 20 Ağustos 1922’de Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ve Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa ile birlikte Akşehir’e gelen Mustafa Kemal Paşa, ordu birliklerine saldırı planını açıkladı: “Yunan ordusu ani bir baskınla çevrilecek ve imha edilecektir.”

 26 Ağustos 1922 sabahı taarruz günü olarak kararlaştırıldı. Kumandanlık Karargâhı olarak da Afyon’un Kocatepe ilçesi seçildi.

§ Savaş:

 26 Ağustos 1922 günü sabah saat 05:30’da yoğun topçu atışıyla başlayan Türk taarruzu karşısında Yunan siperleri altı saatte aşıldı ve Yunan ordusu panik içinde kaçmaya başladı.

 Süvari birliklerimiz kaçan Yunan ordusunu Eskişehir civarında çevirme hareketine başladı. Kaçış yolları tıkanan Yunan ordusu Afyon’un Dumlupınar bölgesinde kuşatıldı. 30 Ağustos 1922’de yapılan Başkomutanlık (Dumlupınar) Meydan Muharebesi’nde Yunan ordusunun büyük bir bölümü yok edildi.

NOT: Yunan Başkomutanı da savaşa katıldığı için bu savaşa “Başkomutanlık Meydan Savaşı” adı da verilmiştir.

 Kaçan Yunan askerlerinin İzmir ve çevresindeki Yunan kuvvetleriyle birleşmesine engel olmak için Atatürk’ün 3 Eylül tarihli, “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” tarihi emrini alan kahraman Türk ordusu, 9 Eylül günü İzmir’e, 11 Eylül günü Bursa’ya ve 18 Eylül günü Balıkesir – Ayvalık’a (Çanakkale Boğazı’na) ulaşarak tüm Batı Anadolu’yu düşmandan temizledi.

 Türk ordusunun Boğazlara (İstanbul’a) taarruz edeceği telaşına kapılan İngilizler, acilen Mudanya Mütarekesi sürecini başlattılar.

§ Sonuçları:

 Batı Anadolu Yunan işgalinden kurtarılmıştır.

 Kurtuluş Savaşı’nın askeri safhası başarıyla tamamlanmıştır.

 Türk ordusu, işgal altındaki Marmara ve Trakya Bölgesi’ne yönelince İngilizlerle ilk kez savaş ihtimali doğmuştur.

Þ Türk ordusunun kesin zaferi nedeniyle İtilaf Devletleri TBMM’ye ateşkes teklifinde bulunmuşlar, bunun sonucunda da Mudanya Ateşkesi imzalanmıştır.

 Savaştaki üstün hizmetlerinden dolayı Fevzi Çakmak’ın rütbesi “Mareşalliğe” yükseltilmiştir.

NOT: Büyük Taarruz, düzenli ordu savaşları içerisinde farklı bir özelliğe sahiptir. Tamamen taarruza ve toprak kazanmaya yöneliktir.

MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI (3 – 11 EKİM 1922)

§ Ateşkesin İmzalanmasına Ortam Hazırlayan Nedenler:

F Yunanistan’ın Türk ordusu karşısında kesin olarak yenilgiye uğraması

F İngiltere’nin Türkiye ile yeni bir savaş olasılığı karşısında yalnız kalması

F İngiliz kamuoyunun sonu belirsiz bir savaş istememesi

F İngiliz dominyonlarından (sömürge) gelen yardımın kesilmesi

F Fransa ve İtalya’nın Türkiye’ye karşı yeniden savaşa girmek istememesi

F Mustafa Kemal’in diplomatik atağa geçerek Boğazlar üzerinde olası bir savaşta, Sovyet Rusya’nın da Türkiye’yi destekleyeceğini dünyaya ilan etmesi

 Görüşmelere; İngiltere, Fransa, İtalya ve TBMM Hükümeti adına General İsmet Paşa katılmıştır.

 Yunan temsilcileri ateşkes görüşmelerine katılmamış, görüşmelerde Yunanistan’ı İngiltere temsil etmiştir.

NOT: Yunanistan’ın görüşmelere katılmadığı halde alınan kararları İngiltere’nin direktifleri doğrultusunda kabul etmesi, kendi iradesiyle hareket etmediğinin bir göstergesidir.

§ Alınan Kararlar:

 Türk ve Yunan kuvvetleri arasındaki savaş sona erecektir.

 Yunanistan, 15 gün içinde Doğu Trakya’yı (Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ) boşaltacaktır.

 Yunan birliklerinin yerini alacak olan İtilaf Devletleri’nin oluşturacağı ortak askeri güç, Trakya’da Meriç Nehri’ne kadar olan bölgeyi en geç 30 gün içinde TBMM Hükümeti’ne teslim edecektir.

Þ TBMM Hükümeti, barış antlaşması imzalanıncaya kadar bölgede 8.000 jandarma kuvveti bulundurabilecektir.

 İstanbul ve Boğazlar, TBMM Hükümeti’ne bırakılacaktır. Ancak İtilaf Devletleri’ne ait birlikler, kesin barış yapılıncaya kadar burada varlıklarını sürdüreceklerdir.

NOT: Bu madde Osmanlı Devleti’nin hukuken sona erdiğinin bir göstergesidir.

 Türk birlikleri kesin barışa kadar Çanakkale Boğazı’nda belirtilen çizgide bekleyecektir.

§ Ateşkesin Önemi ve Sonuçları:

ü Türk Kurtuluş Savaşı’nın silahlı mücadele dönemi sona erdi, diplomatik süreç başladı.

ü Doğu Trakya (Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ) ve İstanbul savaş yapılmadan diplomatik yollarla kurtarılmıştır.

ü Türk – Yunan mücadelesi kesin olarak sona ermiştir.

ü Mudanya Ateşkesi ile Mondros Ateşkes Anlaşması geçerliliğini kaybetmiştir.

ü İtilaf Devletleri’nin tümü (özellikle İngiltere ve İtalya), bu antlaşmayı imzalamakla Yeni Türk Devleti’nin siyasi varlığını tanımış oldular.

ü İngiltere’de Lloyd George (Loid Corc) Hükümeti (Türk düşmanı) istifa etmiştir.

NOT: İsmet Paşa’nın Mudanya’da büyük bir diplomatik zafer kazanarak, milli çıkarlarımızı korumuş olması, Lozan Barış Görüşmeleri’ne de katılmasına zemin hazırlamıştır.

SALTANATIN KALDIRILMASI

(1 KASIM 1922)

§ Nedenleri:

F Osmanlı Devleti’nin Mondros Ateşkesi ile fiilen sona ermesi

F TBMM’nin açılmasıyla Anadolu’da ulusal egemenlik ilkesinin yerleşmeye başlaması

F Osmanlı Devleti’nin Sevr’i kabul etmekle kendi kendini yok sayması

F TBMM’nin 1921 Anayasası’nı kabul ederek Osmanlı’nın egemenlik haklarını ve yetkilerini elinden alması

F Osmanlı Devleti’nin Mudanya Ateşkesi’nde Avrupalı devletler tarafından hukuken yok sayılması

F Saltanatın ulusal egemenliğe ters düşmesi (en önemli neden)

F Lozan Barış Görüşmeleri’ne Osmanlı Hükümeti’nin de çağrılmış olması (hızlandırıcı neden)

NOT: İtilaf Devletleri’nin Lozan Görüşmeleri’ne Ankara ve İstanbul Hükümetleri’ni birlikte çağırmalarının amacı; Türk tarafını bölerek, iki hükümet arasındaki ikilikten yararlanmak istemeleridir.

 İstanbul Hükümeti’nin, Ankara’ya Lozan’a birlikte katılma çağrısı yapması üzerine, TBMM bu olasılığı ortadan kaldırmak ve İtilafların planlarını bozmak için 1 Kasım 1922’de aldığı kararla saltanatı kaldırmıştır.

 Sadece Halifelik yetkileri kalan son Osmanlı Padişahı Vahdettin, 17 Kasım 1922’de bir İngiliz zırhlısıyla İngiltere Hükümeti’ne sığınarak yurdu terk etmiştir.

NOT: Vahdettin’in İngilizlere yazdığı sığınma mektubunda yalnızca, “Müslümanların Halifesi” ünvanını kullanması, siyasi yetkilerinin kalmadığını kabul ettiğinin göstergesidir.

 TBMM, İngiltere’nin Vahdetin aracılığı ile Müslüman Anadolu halkını kışkırtmasını önlemek amacıyla 18 Kasım 1922’de Osmanlı hanedanından “Abdülmecit Efendi”yi Halife ilan etti.

NOT: II. Abdülmecit, meclis iradesiyle seçilen ilk ve son halifedir. Böylece halifelik milletin egemenliğine bağlanmıştır.

NOT: Halifelik makamının saltanatla birlikte kaldırılmamasının nedeni, kamuoyu ve şartların hazır olmamasıdır.

 Vahdettin önce İngilizlere ait Malta Adası’na gitti. Buradan Mekke Emiri Şerif Hüseyin’in çağrısı üzerine Mekke’ye gitti. Burada yayınladığı bildiriden de sonuç alamayınca, İtalya’da San Remo şehrine yerleşti ve 1926 yılında burada vefat etti.

§ Önemi:

ü Osmanlı Devleti kesin olarak resmen sona erdi.

ü İtilaf Devletleri’nin Lozan’da ikilik çıkarma planları bozulmuştur.

ü Laikliğe geçişte ilk adım atılmış oldu.

ü TBMM’nin siyasi alanda gerçekleştirdiği ilk büyük inkılaptır (Aynı zamanda tek inkılap hareketidir.).

ü Cumhuriyet yönetimine geçiş sürecini hızlandırmıştır.

NOT: Saltanatın kaldırılması, Atatürk’ün ulusal egemenlik ve Cumhuriyetçilik ilkeleriyle paralellik göstermektedir.

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI

(24 TEMMUZ 1923)

 Mudanya Ateşkesi’nden sonra Türkiye barış konferansı için çeşitli hazırlıklara girmiştir.

 Bu dönemde; konferansın toplanma yeri, Türkiye’yi temsil edecek kişinin belirlenmesi ve konferansta görüşülecek konuların tespit edilmesi görüşülmüştür.

 İtilaf Devletleri barış konferansı için Lozan’ı (İsviçre) önerince, TBMM, Lozan ile Türkiye arasında haberleşmenin zor olacağını söyleyerek İzmir’i önerdi.

NOT: TBMM’nin amacı; Mustafa Kemal Paşa’nın görüşmelere doğrudan müdahale edebilmesini sağlamaktı.

NOT: Devletler arası geleneklere göre barış görüşmeleri tarafsız bir devletin şehrinde yapılması gerektiğinden Lozan kabul edilmiştir.

 Görüşmelere Bakanlar Kurulu (Vekiller Heyeti) Başkanı Rauf Bey katılmak istedi. Fakat kendisi daha önce Mondros Ateşkesi’ni imzaladığı için siyasal gelenek açısından uygun görülmedi.

 Onun yerine konferansa Türkiye’yi temsilen, Mudanya Ateşkes Antlaşması’nda Türkiye’yi başarılı bir şekilde temsil ederek diplomatik bir zaferin altına imza atan İsmet Paşa, Dışişleri Bakanlığı’na getirilerek baş temsilci olarak gönderilmiştir (İsmet Paşa, Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey (Tengirşenk) istifa ettikten sonra bu göreve gelebilmiştir.).

 TBMM, Lozan’a gidecek İsmet Paşa başkanlığındaki heyetten, Kapitülasyonlar ve Ermeni Yurdu (Azınlıklar) konularında kesinlikle taviz verilmemesini istemiş, diğer konularda Ankara’yla irtibat kurularak esnek davranılabileceğini belirtmiştir.

NOT: Azınlıklar ve kapitülasyonlar konusunda Türk tarafının kesin tavrını koyması, tam bağımsızlıktan ödün verilmeyeceğini gösterir.

 İsmet Paşa başkanlığındaki Türk heyetinin konferansta en çok üzerinde durduğu ilkeler devletlerin eşitliği ve tam bağımsızlıktır

Þ Konferansa; İngiltere, Fransa, İtalya, TBMM Hükümeti, Yunanistan, Sovyet Rusya, Japonya, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, Belçika ve Portekiz doğrudan katılırken, ABD görüşmelere katılmamış sadece gözlemci göndermiştir.

 Konferansta TBMM temsilcilerini en fazla uğraştıran devletler başta İngiltere olmak üzere İtalya ve Fransa’dır.

 Konferansa;

F Sovyet Rusya, Japonya ve Bulgaristan “Boğazlar” konusunda,

F Bulgaristan, Romanya ve Yugoslavya “Borçlar” konusunda,

F Belçika ve Portekiz “ticaret” ve “iskan (yerleşme)” konularında katılmıştır.

 İsmet İnönü, Lozan Konferansı’nın iç tüzük çalışmalarında Türkçe’nin resmi konferans dili olmasını, “Karadeniz’e kıyısı olan devletler” ifadesi yerine bu devletlerin isimlerinin yazılmasını, komisyon başkanlıklarından birinin de Türkiye’ye verilmesini önermiştir.

NOT: İsmet İnönü, bu önerileriyle konferansta uluslar arası eşitlik kurallarına uyulmasını sağlamaya çalışmıştır.

 I. Konferans Dönemi 20 Kasım 1922’de başladı. Boğazlar, Ermeni Yurdu,

Kapitülasyonlar (en önemlisi), Musul Sorunu, Osmanlı Borçları, İstanbul’un İtilaflarca boşaltılması, Yunanistan’ın Karaağaç’ı vermek istememesi ve Savaş tazminatı konularında antlaşma sağlanamadığı için görüşmeler 4 Şubat 1923’te kesildi.

 Türk Heyeti bu gelişmeler üzerine Ankara’ya döndü ve Türk Ordusu alarma geçirilerek, Musul ve Boğazlar üzerine yürümek için hazırlıklara başladı.

NOT: Görüşmelere ara verildiği dönemde, iç politikada bağımsız, milli bir ekonomi sisteminin benimsendiği “İzmir İktisat Kongresi” düzenlenmiştir (18 Şubat 1923).

 Ancak her iki taraf da yeni bir savaşı göze alacak durumda değildi. İtilaf Devletleri’nin isteğiyle 23 Nisan 1923’te görüşmelere yeniden başlandı ve 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanmasıyla sona erdi.

 Antlaşmanın Maddeleri:

A) SINIRLAR

§ Rus Sınırı:

F Sovyet Rusya ile imzalanan Moskova ve Kafkas Cumhuriyetleri ile imzalanan Kars Antlaşması (1921) ile belirlenen sınır kabul edildi.

§ İran Sınırı:

F 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile belirlenen sınır aynı şekilde kabul edildi.

§ Suriye Sınırı:

F Fransa ile imzalanan 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşması ile çizilen sınır kabul edildi (1939’da Hatay’ın Anavatan’a katılmasıyla bugünkü şeklini almıştır.).

§ Irak Sınırı:

F Musul – Kerkük Sorunu yüzünden çözümlenemedi. Türkiye ile İngiltere arasında 9 ay içerisinde çözümlenmek üzere ileri bir tarihe ertelendi.

F 5 Haziran 1926’ta imzalanan “Ankara Antlaşması” ile Musul, İngiltere mandasındaki Irak Hükümeti’ne bırakıldı.

F Lozan’da çözüme kavuşturulamayan, sonraya bırakılan tek konu Musul Sorunu olmuştur.

NOT: Lozan Barış Antlaşması’nda bugünkü şekliyle belirlenen tek sınırımız Batı Sınırı olmuştur.

§ Bulgaristan Sınırı:

F 1913 İstanbul Antlaşması ve Bulgaristan’ın I. Dünya Savaşı sonunda yaptığı Nöyyi Antlaşması ile belirlendiği gibi kaldı.

F Bulgaristan, Nöyyi Antlaşması ile Batı Trakya’yı Yunanistan’a bırakmıştı. Burası bu nedenle geri alınamadı.

§ Yunanistan Sınırı:

   Mudanya    Ateşkesi’nde    öngörüldüğü    gibi

Meriç Nehri sınır olmak üzere düzenlendi.

   Yunanistan’dan     savaş     tazminatı     yerine

Edirne’nin Karaağaç bölgesi alındı.

§ Adalar:

F Bozcaada, Gökçeada (İmroz) ve Tavşan Adaları Türkiye’ye,

F Rodos, Oniki Ada ve Meis İtalya’ya,

F Kıbrıs İngiltere’ye,

F Diğer bütün adalar Yunanistan’a bırakıldı. Fakat Yunanistan, Anadolu kıyılarına yakın olan adalarda silah ve asker bulunduramayacaktı.

B) KAPİTÜLASYONLAR

F Tam bağımsızlığımızı engelleyen ve ülkemizi yarı sömürge durumuna düşüren yabancıların bu hakları bütünüyle ortadan kaldırıldı (bağımsız devlet anlayışı sağlandı.).

F Türkiye’de bulunan yabancı ticaret kuruluşlarına (şirketlerine) Türk yasalarına uyma zorunluluğu getirilmiştir.

C) BOĞAZLAR

F Yönetimi, Milletler Cemiyeti’nin garantisinde, Türkiye’nin başkanlığındaki uluslar arası bir komisyona bırakıldı.

NOT: Bu komisyonda yer alan diğer devletler; İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Sovyet Rusya, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya ve ABD’dir.

F Türkiye, Boğazların her iki yakasını 15’er km. mesafe ile askerden arındıracaktı.

F Boğazlardan bütün dünya ticaret gemilerinin geçişi serbest, savaş gemilerinin geçişi ise sınırlı (tonaj ve gün olarak) olacaktı.

NOT-1: Yeni bir savaş tehlikesinin belirmesi halinde Türkiye, Boğazların çevresine askeri yığınak yapabilecek ve sorunu yeniden görüşmeye açabilecekti.

NOT-2: Boğazların yönetiminin uluslar arası bir komisyona bırakılması Türkiye’nin egemenlik haklarını zedeleyici niteliktedir.

NOT-3: Türkiye, 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazlarda tam denetim sağlamıştır.

D) AZINLIKLAR

F Türkiye’deki tüm azınlıkların Türk vatandaşı olduğu, Türkiye Devleti’nin kanunları ile güvence altında bulunduğu, bu nedenle dışarıdan herhangi bir şekilde koruyucularının bulunamayacağı kararı kabul edilmiştir.

NOT: Azınlık sorunu tamamen çözümlendiği için içişlerimize karışılma problemi de ortadan kalktı ve böylece tam bağımsızlığımız sağlanmış oldu. Ayrıca Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurma projesi de tarihe karıştı.

E) NÜFUS MÜBADELESİ (DEĞİŞ - TOKUŞ)

F Türkiye’deki Rumlar ile Yunanistan’daki Türklerin karşılıklı olarak değiş – tokuş edilmesi kararı alındı.

F Yalnız Batı Trakya’daki (Gümülcine, Selanik) Türkler ile Bozcaada, Gökçeada ve İstanbul’daki Rumların bu değişimin dışında tutulması, Yunanistan’ın ısrarı üzerine kabul edildi.

F) SAVAŞ TAZMİNATI (TAMİRATI)

F I. Dünya Savaşı’nın galiplerine savaş tazminatı verilmedi.

NOT: Wilson İlkeleri, yenilen devletlerden savaş tazminatı almayı yasakladığı için tazminat, “tamirat masrafı” adıyla ifade edilmiştir.

F Buna karşılık Türkiye, Anadolu’da büyük yıkımlara neden olan Yunanistan’ın savaş tamiratı ödemesini talep etti. Türkiye’nin bu isteğine karşılık olarak Yunanistan, Edirne’nin Karaağaç bölgesini savaş tamiratı olarak Türkiye’ye vermiştir.

G) DEVLET BORÇLARI (DIŞ BORÇLAR)

F Osmanlı Devleti’nin 1854’ten itibaren aldığı dış borçlar, İmparatorluktan ayrılan devletlere de yüzölçümleri ve gelirlerine orantılı olarak bölündü.

F Türkiye’nin payına düşen borçların, faizsiz taksitlerle ve Türk Lirası olarak kâğıt para üzerinden ödenmesi kabul edildi.

F Ayrıca dış borçların ödenmesi sırasında her türlü yabancı ekonomik denetim ve gözetimine de son verilerek, 1881’de kurulmuş olan Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar İdaresi) Komisyonu da kaldırıldı.

F  Türkiye en son borcunu 1954’te ödemiştir

NOT: Borçlar konusunda Türkiye’ye en fazla direnen devlet Fransa olmuştur.

H) YABANCI OKULLAR

F Türkiye’deki bütün yabancı okulların Türk Milli Eğitim Bakanlığı’nın düzenleyeceği esaslara göre eğitim yapmaları kararlaştırıldı.

F Türkiye’deki en fazla yabancı okul Fransızlara aitti.

F 1926’da Fransa’nın Ankara Büyükelçisi Türk Hükümeti’ne bu konuda yeniden görüşme teklif etti. Türk Hükümeti, bu sorunun bir iç sorun olduğunu ve bu isteğin bağımsızlık anlayışına ters düştüğünü belirterek, Fransa’nın görüşme teklifini sert bir şekilde reddetmiştir.

İ) FENER RUM PATRİKHANESİ

F Türk Hükümeti’nin bütün baskılarına ve ısrarlarına rağmen Patrikhane İstanbul dışına çıkartılamadı.

F Ancak, Patrikhane Ekümen (evrensel) olmaktan çıkarıldı. Türkiye’nin dinsel kurumlarından biri haline getirildi (Siyasi ayrıcalıkları kaldırılmış oldu.).

F 1926’da Medeni Kanun’un kabulü ile Patrikhane’nin azınlıklar üzerindeki din dışı (evlenme, boşanma, miras paylaşımı vb.) yetkileri de tamamen sona erdirildi.

J) İSTANBUL’UN DURUMU

F Lozan Barış Antlaşması’nın TBMM tarafından onaylanmasından 6 hafta sonra İstanbul ve Boğazlardaki İtilaf Devletleri askerlerinin topraklarımızı boşaltması kararlaştırıldı.

F Lozan Barış Antlaşması 23 Ağustos 1923’te II. TBMM tarafından onaylandı. İtilaf Devletleri 2 Ekim 1923’te İstanbul ve Boğazları boşaltmaya başladılar ve 6 Ekim 1923’te tamamen topraklarımızdan çekildiler. Aynı gün Türk ordusu halkın büyük sevgi gösterileri içerisinde İstanbul’a girmiştir.

Önemli Detaylar

Þ Lozan’da Aleyhimize Çözümlenen Konular:

F  Batı Trakya, Ege Adaları, Hatay ve İskenderun (Suriye sınırı), Boğazlar, Patrikhane’nin İstanbul dışına çıkartılamaması  

Þ Aleyhimize Çözümlenen Ama Daha Sonra Lehimize Dönüştürülenler:

F Boğazlar (Uluslar arası komisyonun kaldırılması - 1936)

F Hatay ve İskenderun’un Türkiye’ye katılması – 1939)

NOT: Lozan’da Türkiye ve İngiltere arasında ikili görüşmelere bırakılan Musul (Irak) Sorunu daha sonra aleyhimize çözümlenmiştir.

 Lozan’da Lehimize Çözümlenen Konular:

F  Kapitülasyonlar, Azınlıklar, Devlet Borçları, Savaş Tazminatı, Yabancı Okullar, İstanbul’un Boşaltılması

Þ Lozan’da Çözümlenen Ama Daha Sonra Uygulamada Sorun Olanlar:

F  Musul, Hatay, Boğazlar, Rum Patrikhanesi

F Yunanistan ile Nüfus Mübadelesi (1926 – 1930) ve Ege Adaları’nın silahsızlandırılması

Þ Lozan’da Tam Çözüme Kavuşmayan Konular:

F  Musul, Hatay, Boğazlar, Rum Patrikhanesi

Lozan Barış Antlaşması’nın Önemi

ü Yeni Türk Devleti’nin bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü tüm dünya devletleri tarafından tanındı.

ü Misak-ı Milli sınırları büyük ölçüde gerçekleştirildi.

ü Osmanlı Devleti’nin artık resmen sona erdiği belgelendi.

ü Devletler arası eşitlik ilkesine göre hazırlanması ve emperyalizme karşı başarılı olması yönüyle sömürge halindeki uluslara örnek olmuştur.

ü Geçerliliğini günümüze kadar koruyan uluslar arası bir antlaşmadır (Bu yönüyle de sömürge milletlere örnek olmuştur.).

ü Avrupa devletlerinin “Şark Meselesi (Doğu Sorunu)”ni kendi çıkarları doğrultusunda çözümledikleri Sevr Antlaşması’nı çürüten, Türk Milleti’nin bağımsızlık ve egemenlik haklarını emperyalist devletlere kabul ettiren bir belgedir.

ü I. Dünya Savaşı’nı bitiren son antlaşmadır.

NOT: Mustafa Kemal, Lozan Barış Antlaşması için şu değerlendirmeyi yapmıştır; “Bu antlaşma, Türk milleti aleyhine asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş büyük bir suikastın yıkılışını ifade eder bir vesikadır. Osmanlı Devri’ne ait tarihte örneği bulunmayan bir siyasi zafer eseridir.”